Recensie van Anselm Grün en Tomáš Halík, Geloven op de tast. Als geloof en ongeloof elkaar ontmoeten. Meinema, 192 blz.
drie sterren
De schrijvers
De Duitse benedictijnse monnik Anselm Grün (1945) is inmiddels een bekende naam in deze rubriek: deze populaire theoloog, filosoof en zielzorger heeft tientallen veel vertaalde bestsellers geschreven. Ook de Tsjechische priester, psychotherapeut en hoogleraar sociologie Tomáš Halík (1948) verzamelde hier eerder al sterren met zijn ‘Geduld met God’ (vertaald in 2011) en ‘Nacht van de biechtvader’ (2016), die opvielen om hun intellectuele en spirituele zeggingskracht. Een gezamenlijk boek van deze twee veelgeprezen Midden-Europese christelijke auteurs maakt dus reuzebenieuwd.
De thematiek
Uitgeverij Meinema heeft vast goed over nagedacht over het besluit om de dubbelzinnige Duitse titel ‘Gott los werden’ te vertalen met ‘Geloven op de tast’. Slecht gekozen is dat niet, want zowel Grüns als Halíks toch zo solide ogende geloof is zelden vrij van twijfel: ook zij tasten bijna voortdurend in het duister tijdens hun levenslange zoektocht naar God.
Ze vinden daarin steun bij Paulus’ toespraak op de Areopagus tot de Atheense heidenen – een speech waarin sprake is van ‘tastend zoeken’ en die laat zien hoe je vandaag de dag als gelovige in gesprek kunt gaan met atheïsten. Daarbij maakt het wel nogal uit met wat voor soort atheïsten je van doen hebt: militante godsloochenaars, agnosten, ietsisten, laïcisten, religieuze analfabeten, seculiere humanisten of onverschillige ‘apatheïsten’? Is iemand atheïst uit pijn, teleurstelling of trots? Tegen welk godsbeeld verzet hij zich? De ‘geheimenistheologie’ van Karl Rahner SJ (1904-1984) blijkt zinnige aanknopingspunten voor zo’n dialoog te bieden.
Opvallendste stelling
Het werkelijke conflict zit niet in de tegenstelling tussen geloof versus ongeloof of verstand, maar tussen diepte versus oppervlakkigheid, zoeker versus gesettelde, dialoog versus monoloog. Ook de gelovige kan namelijk niet zonder twijfel: aan Pasen gaat immers de wanhoop van Goede Vrijdag vooraf, zonder crisis geen vernieuwing.
Het gaat dus niet aan om je (moreel) verheven te voelen boven ongelovigen en die vurig te verketteren, want dan projecteer je alleen maar je eigen twijfels en ongeloof op de ander, stellen Grün en Halík, die thuis zijn in Carl Jungs dieptepsychologie. Sterker nog: aan een oprecht nieuwsgierige dialoog of confrontatie met een dwarse atheïst à la Feuerbach, Nietzsche, Freud en De Botton heb je als gelovige meer dan wanneer je je altijd netjes aan de regels houden, zoals ook moge blijken uit Grüns duiding van het verhaal van de verloren zoon.
Mooiste zin
“Als we het toestaan dat mensen vraagtekens zetten bij de inhoud van ons geloof, dan laten we hen een vore graven op de akker van onze ziel. In deze vore kan nieuw zaad ontkiemen. Daardoor kan ons geloof opnieuw opbloeien” (Grün).
Redenen om dit boek niet te lezen
Prima idee om deze twee katholieke succesauteurs bij elkaar te brengen, maar tot een sprankelend gesprek komt het helaas niet. Ze mogen keurig beurtelings hun soms behoorlijk abstracte licht werpen op een vijftal thema’s waarover ze het alleen maar eens blijken te zijn. Nergens dagen ze elkaar uit of reageren ze op elkaar: het afsluitende eind‘gesprek’ lijkt vooral het product van een rondje mailverkeer onder leiding van een uitgever die uitblinkt in het geven van degelijke, maar brave voorzetjes. Vreemd ook dat Grün de wereld verdeelt in christenen en atheïsten: alsof er geen andere geloven bestaan.
Redenen om dit boek wel te lezen
In ‘Geloven op de tast’ vertellen Grün en Halík ook het een en ander over hun eigen geloofsweg: Grün vanuit een Beierse familie waarin kerk en klooster volstrekt vanzelfsprekend waren, terwijl Tsjech Halíks bekering tot het katholicisme een daad van politiek verzet was. Andere verschillen: Halík laat zich kennen als een strijdbaar en kritisch intellectueel, waar Grún vooral een mild en bedachtzaam pastor is die van Grieks en stilte houdt. Deze mix geeft een mooi en wijs bezinningsboek, voor iedereen die het soms even niet meer weet als je op je geloof wordt aangesproken. Voor alle zekerweters overigens ook.
