Recensie van LUDO ABICHT, DE JODEN VAN ANTWERPEN. Uitgeverij Vrijdag, 150 blz.
vier sterren
De schrijver
Ludo Abicht (1936) is een Vlaams filosoof en publicist. Hij groeide op in Antwerpen, was van 1961 tot 1971 jezuïet, studeerde naast filosofie klassieke en Germaanse taalkunde en doceerde vervolgens dertig jaar aan de Universiteit Antwerpen. ‘De tocht door de Woestijn’ (1996) over het Israëlisch-Palestijns vredesproces kon de Trouw-recensent indertijd niet bekoren. Daarnaast schreef Abicht onder meer ‘De Joden in België’ (1994) en ‘Geschiedenis van de Joden van de Lage Landen’ (2006). Zijn laatsteling was ‘De Bijbel. Een vrij zinnige lezing’ (2016), waarin hij het Boek der Boeken rationeel-empathisch interpreteert.
De thematiek
De eerste versie van ‘De Joden van Antwerpen’ stamt uit 1986 en nu ligt alweer de vierde, ‘volledig herziene & geactualiseerde’ editie de winkel. Met als doel de Antwerpenaren (van christelijke én islamitische komaf) te verklaren waarom er in hun toch zo moderne stad zo opvallend veel mensen rondlopen die zich aan zulke strenge, letterlijk ‘ouderwetse’ leefregels houden.
Abicht vertelt hun lange, grillige en barre immigratiegeschiedenis, die getekend wordt door wederzijds wantrouwen, onbenul, discriminatie, vervolging, deportatie en in het beste geval voorwaardelijke, zelfzuchtige tolerantie. Wat bijvoorbeeld veel mensen niet weten: de huidige Joodse gemeenschap van zo’n 20.000 zielen blijkt voor een belangrijk deel te bestaan uit chassidische Joden die pas na de Tweede Wereldoorlog vanuit Oost-Europa zijn gekomen en soms juist op religieuze gronden weigeren zich in Israël te vestigen.
Abicht gaat uitgebreid in op de orthodox-Joodse gebruiken, rituelen, ge- en verboden rond kleding, sabbat, huwelijk en overlijden. Zo komen we te weten waarom je steentjes op iemands graf legt en waarom veel Antwerpse Joden zich in Nederland laten begraven.
Ook neemt hij het liturgische jaar door, van Paasfeest tot Poerim, via het nieuwjaarfeest Rosj Hasjana, als u duizenden Joden bij de vijver in het Antwerpse stadspark kunt zien bidden. En tussendoor weerlegt hij het christelijke misverstand dat de God van het Oude Testament niet ook liefdevol zou zijn.
Opvallendste stelling
Hoewel sommige geslachten al sinds de dertiende eeuw in Antwerpen wonen en de meeste Joden nog geen eeuw geleden volop deelnamen aan het openbare leven, worden ze toch nog steeds als buitenstaander beschouwd – met alle risico’s van dien. Dat ligt deels aan een triest gebrek aan kennis en verschilligheid onder hun niet-Joodse stadsgenoten.
Maar Abicht betreurt ook dat de chassidische gemeenschap in Antwerpen zich meer dan ooit zo afzijdig houdt, uit angst voor assimilatie. Zijn welgemeende advies: integreer. Bewaar en ontwikkel je identiteit, maar ga meer Nederlands spreken, ook onderling, stop ermee je kinderen naar eigen, aparte scholen te sturen en durf persoonlijk contact te maken buiten je eigen zuil.
Centrale en mooiste zin
“Het [zou] voor die minderheid én voor de meerderheid een verlies […] zijn als de Antwerpse Joden hun Joodse eigenheid niet ten volle zouden kunnen ontplooien. Tegelijkertijd zou het een even groot verlies zijn voor iedereen, wanneer door gebrek aan open contact de mogelijkheid tot wederzijdse culturele verrijking zou verdwijnen.”
Redenen om dit boek niet te lezen
Aan goede bedoelingen kortom geen gebrek, maar geen woord over de grote splijtzwammen in de huidige multiculturele samenleving, zoals vrouwenrechten en seksuele diversiteit. Abicht noemt het zelfs ‘netjes’ dat er tijdens een trouwerij een scherm staat tussen de mannen en vrouwen. Voor een concreet gesprek over dit soort ook politiek gloeiendhete hangijzers biedt zijn boek helaas geen handvatten.
Redenen om dit boek wel te lezen
‘De Joden van Antwerpen’ is een razend interessante inleiding in het hedendaagse ‘zuivere’ Jodendom. Ook geeft Abicht een helder antwoord op de vraag wat die veelgeroemde Joods-christelijke traditie nou toch behelst, waarbij hij erop wijst dat het Jodendom veel meer is dan een voorgeschiedenis van het christendom en dat de huidige Joods-Arabische conflicten eerder politiek dan cultureel of religieus van aard zijn.
Het boek besluit met een aantrekkelijk toetje: een stadswandeling door Joods Antwerpen langs synagogen, diamanthandelaars en (volgens fijnproevers) de allerbeste bakker van de stad.
EEN GEREDIGEERDE VERSIE VAN DEZE RECENSIE VERSCHEEN OP 5 SEPTEMBER 2018 IN
