Recensie van CHRISTIAN LANGE, MOHAMMED. PERSPECTIEVEN OP DE PROFEET. Amsterdam University Press, 166 blz.
vier sterren
De schrijver
Christian Lange (Berlijn, 1975) is sinds 2011 hoogleraar Arabistiek en Islamologie aan de Universiteit Utrecht. Hij promoveerde aan Harvard op de islamitische rechts- en religiegeschiedenis en schreef (in het Engels) over het paradijs en de hel in de islam en over het middeleeuwse Seltsjoekenrijk in Centraal Azië. Lange publiceerde ook een roman (Der geheime Name Gottes, 2008) over de Arabische ontdekkingsreiziger Ibn Battuta, die in de 14e eeuw tot in China schijnt te zijn geweest.
De thematiek
In ‘Mohammed. Perspectieven op de Profeet’ probeert Lange te verklaren waarom Mohammed (met Boeddha en Jezus) steevast in de top drie van de invloedrijkste personen uit de wereldgeschiedenis staat en waarom hij, naast de Koran, ‘de tweede pijler van de islamitische vroomheid’ is. Centraal staat de vraag welke betekenis hem in de afgelopen veertien eeuwen zoal is gegeven (hoe hij ‘gerecipieerd’ is).
Het gaat dus niet om een zo compleet, zo mooi of zo kritisch mogelijke beschrijving van zijn leven. Over de historische Mohammed blijken we namelijk niet zo gek veel echt zeker te weten: lang niet alle verhalen uit de stichtelijke ‘sira’-literatuur en de aanvankelijk mondeling overgeleverde, canonieke ‘hadith’ komen qua betrouwbaarheid door de kritische zeef van de hedendaagse geschiedwetenschap. Lange beschrijft vooral hoe verschillend, soms zelfs tegenstrijdig, vrome moslims hun profeet in de loop van de geschiedenis hebben gewaardeerd: als wetgever, veldheer, geleerde, filosoof, leraar, mysticus, postbode, voorbeeldig mens en (jazeker!) ook als wonderdoener en verlosser.
Opvallendste stelling
Lange weet veel verrassends te melden, zoals de vrij recente (en omstreden) theorie dat de islam onder Mohammed begonnen is als een joods-christelijke oecumenische beweging, die pas na zijn dood een afzonderlijke religie werd. Ook blijkt de islamitische filosofie stevig wortels te hebben in de Griekse filosofie met de gedachte dat God pure rede is.
Maar de Europese lezer zal zich toch vooral verbazen bij de twee slothoofdstukken over de uiteenlopende Westerse visies op Mohammed. Zo werd hij in de 9e eeuw gezien als een baarlijke duivel die in het paradijs Maria zou hebben ontmaagd. Ook Luther vond hem een aartsketter, hoewel hij hem nog altijd hoger hadden zitten dan de paus. En Voltaire had veel succes met een toneelstuk met Mohammed in de rol van kinderontvoerder en (machts)wellusteling.
Daartegenover bewonderden Goethe en menig 19e eeuws historicus hem als militair genie, wijze wetgever en daadkrachtig staatsman. Vlak na de Eerste Wereldoorlog was de islam onder Europese intellectuelen zelfs net zo hip als het boeddhisme in de jaren 70 in Californië, stelt Lange. Kunt u het zich nog voorstellen na Rushdies Duivelsverzen, de Deense cartoons en Charlie Hebdo?
Centrale zin
Langes belangstelling voor Mohammed is niet zuiver academisch: hij hoopt met zijn historische bespiegelingen ook aan het huidige islamdebat bij te dragen. Zo zouden we er meer rekening mee moeten houden dat veel moslims Mohammed zien als een familielid en “zich op een diepe, intieme manier met de Profeet identificeren. Dit botst met de gebruikelijke moderne definitie van religie als puur intellectueel gemotiveerd geloof in een abstracte, hemelse macht.”
Redenen om dit boek niet te lezen
Het blijft schipperen om een middenpositie te vinden tussen wat Lange de Europese ‘bijna pathologische neiging om Mohammed te demoniseren en te vernederen’ noemt, de ondubbelzinnige veroordeling van de gewelddadige reacties daarop en het recht op vrije meningsuiting. Verder zal hij zowel links als rechts op enkele rechtzinnige tenen staan. En of hij alle lezers van Sylvain Ephimenco op elk front zal overtuigen?
Redenen om dit boek wel te lezen
In nog geen 150 leesbare bladzijden opent Lange een welkom venster in een uitzichtloos islamdebat dat zich beperkt tot al te stellig gesteggel over de ‘ware’, goede of slechte inborst van de historische Mohammed. En wat uw beeld ook van hem is: Lange zal u zeker verrassen met zijn kennis van hoe gevarieerd moslims én niet-moslims tegen deze profeet hebben aangekeken.
