Recensie van PETER-BEN SMIT (RED.), DE OUD-KATHOLIEKE KERK VAN NEDERLAND. EEN INLEIDING. Boekencentrum, 176 blz.

drie sterren

De schrijvers

Theoloog Peter-Ben Smit (1979) is hoogleraar aan de VU en aan het oud-katholieke seminarie in Utrecht. Daarnaast is hij hulppastor in de Oud-Katholieke parochie van Amsterdam en geeft hij regelmatig zijn mening op de site van nieuwwij.nl. Hij heeft maar liefst drie proefschriften geschreven, waarvan eentje over de geschiedenis van de oud-katholieke kerk. De vijf andere auteurs (allen heren) in deze bundel zijn eveneens als docent, onderzoeker of rector verbonden (geweest) aan het OK-seminarie en ook met hun academische titels zit het bijzonder snor.

De thematiek

Het blijkt een traditie: eens in de pakweg twintig jaar verschijnt er een nieuwe editie van dit boek. Met daarin een wetenschappelijk verantwoord overzicht van wat er sinds de vorige versie wel en (nog) niet gebeurd is in de oud-katholieke Kerk van Nederland.

Dat is natuurlijk interessante lectuur voor de leden zelf, zo’n degelijke beschrijving en bewustwording van de stand van zaken. Hoe staat het bijvoorbeeld met de oecumenische samenwerking met de Filipijnse onafhankelijke kerk in Amsterdam, de Syrische Thomaskerk uit India en de eerder uitgestoten Mariavieten? De kinderkerk? Hoe wenselijk is een nog democratischer organisatiestructuur in het licht van de traditie en het onveranderlijke goddelijke recht? En is het in deze tijden van krimp ook theologisch beschouwd eigenlijk niet veel beter om nog maar één keer per zondag de eucharistie te vieren?

Het boek is tevens uitdrukkelijk bedoeld voor een breed publiek van buitenstaanders die nieuwsgierig zijn naar het wat, hoe en waarom van de oud-katholieke kerk in Nederland. Smit en zijn geleerde collega’s doen het elk graag voor u uit de doeken: hoe de OKK in 1723 onafhankelijk werd van Rome en zichzelf ziet als rechtstreekse voortzetting van de vroege kerk van Augustinus en Willibrord, uit de tijd van nog voor het Oosterse Schisma uit 1054.

Ook de wortels in het vrome jansenisme komen uitgebreid aan bod, evenals de geschilpunten met de dwalende grote broer uit Rome. Zoals daar zijn: de onfeilbaarheid en macht van de paus, de bevoegdheden van bisschop en synode, de onbevlekte ontvangenis van Maria, het celibaat, de vrouw in het ambt en (sinds 2015) de inzegening van het huwelijk van mensen van hetzelfde geslacht.

Belangrijkste onderwerp

Het centrale en langste hoofdstuk van het dit boek gaat echter niet over hoe authentiek en tegelijk liberaal de geloofsleer is, maar over het belang van de liturgie ‘als antwoord op de goddelijke openbaring’. Die liturgie is erop gericht om samen door een ‘geordende symboliek’ geconfronteerd te worden met het ‘mysterie van het leven dat zichzelf wegschonk tot verlossing van heel de geschapen werkelijkheid’, zonder dat de viering daarvan als buitensporig en ‘uiterlijk vertoon’ wordt ervaren. Daarbij wordt in de vaak fraai ingerichte voormalige schuilkerken ook graag gregoriaans gezongen.

Wervendste zin

“Juist mensen die gevoel hebben voor liturgie, mystiek en symboliek voelen zich vaak tot de Oud-Katholieke Kerk aangetrokken.”

Redenen om dit boek niet te lezen

Als intern document over de stand van zaken lijkt het boek mij (als buitenstaander) redelijk geslaagd, al vraag ik me af of elke oud-katholiek zich meteen iets kan voorstellen bij jargon als ‘pneumatologie’, ‘partiële codificatie’ en ’theologische preambules’. Maar als beoogde inleiding voor een breed publiek is dit boek minder geschikt: te abstract, te breed uitgesponnen details, veel te stijf-wetenschappelijk geformuleerd.

Van de gewone OK-gelovigen zelf krijgen we verder helaas geen beeld, behalve dan dat ze overvolle agenda’s en een veelal bovenmodaal inkomen hebben en mooie rituelen over het algemeen belangrijker vinden dan spirituele beleving en pastorale begeleiding.

Redenen om dit boek wel te lezen

Als u van doorzetten weet, wordt u beloond met een panoramische blik op een van die vele kleine, halfverscholen geloofsgemeenschappen die Nederland nog altijd rijk is. Taai en bedachtzaam. Plechtig en indrukwekkend eerbiedig. Goede kans dat u dankzij Smit en zijn collega’s binnenkort eens wilt binnenglippen bij een oud-katholieke eredienst. Is de missie van dit boek toch nog een beetje gelukt.

Een geredigeerde versie van deze recensie verscheen op 6 juni 2018 in