Reportage | Bestsellermonnik Anselm Grün is immens populair bij katholieken, protestanten én spirituele zoekers. In zijn klooster in het Duitse Münsterschwarzach loopt het storm.

De Benedictijner abdijkerk in Münsterschwarzach torent hoog boven het dorpje aan de Main uit, helemaal zoals het hoort. Maar wie vanuit het zuiden het Duitse dorpje inkomt, ziet eerst de reusachtige bouwkraan bij het gastenverblijf van het klooster. Ook elders op het terrein wordt flink in de toekomst geïnvesteerd, met de aanbouw van een ‘Holzhackschnitzel-Heizhaus’, waarin houtsnippers voor duurzame verwarming moeten gaan zorgen.

Het gaat de abdij duidelijk voor de wind, met een eigen bakkerij (gelauwerd), slagerij (idem), een uitgeverij en een gloednieuwe, smaakvol ingerichte boek- en kunsthandel. Niets wijst er hier op dat het katholicisme een aflopende zaak is: hier bloeit duidelijk een gezond bedrijf. Hoe kan dat? Anno 2016 in een seculier West-Europa?

Het succes van Münsterschwarzach heeft een naam: Anselm Grün, de beroemdste monnik van Duitsland. Ingetreden toen hij 19 was en inmiddels 71. Studeerde naast theologie en filosofie ook nog bedrijfswetenschappen en was decennialang de cellarius (bedrijfsleider) van het klooster. Schrijver van zo’n driehonderd boeken, met tot nu toe een wereldwijde verkoop van 14 miljoen exemplaren. Houdt bijna elke week wel twee of drie lezingen ergens in Duitsland of (ver) daarbuiten. En ja, als je dan naast kost en inwoning genoeg hebt aan een paar tientjes zakgeld in de maand en naar verluidt in een oude VW Polo rijdt, dan blijft er wel wat over om in het onderhoud en de vernieuwing van de abdij te steken.

Daarnaast leiden de negentig monniken in Münsterschwarzach bepaald geen teruggetrokken, streng afgezonderd leven. ‘Sei offen’ is zelfs het motto van de festiviteiten rond het 1200-jarige bestaan van de abdij. Die openheid blijkt ook uit het grote aantal cursussen (zo’n tweehonderd per jaar) dat het klooster aanbiedt: retraites, ambachtelijke workshops en seminars voor geloofsverdieping, ook speciaal voor leidinggevenden.

Maar wie een plekje wil bemachtigen in één van de cursussen die Anselm Grün zelf geeft, moet er snel bij zijn als in het najaar de nieuwe cursuscatalogus uitkomt. Om nieuwkomers ook een kans te gunnen bestaat er zelfs een regel dat je maar eens per twee jaar bij hem in een cursus mag. Waar die dan over gaat, is voor veel deelnemers van minder belang. Zoals de evangelisch-lutherse Susanne Herold (57), een fysiotherapeute uit Neurenberg, zegt: “Het maakt weinig uit welke cursus van Anselm Grün je doet.”

Schoonheid

De driedaagse cursus waarin nog ruimte is, gaat over schoonheid. Elke sessie begint met een hoorcollege van Grün, waarin hij op zijn gemak (en uit zijn hoofd) de belangrijkste punten uit zijn boek uit 2014 over dit onderwerp bespreekt. De christelijke spiritualiteit heeft volgens hem het thema schoonheid (‘innerlijk én uiterlijk’) veel te lang verwaarloosd en afgewezen. Terwijl Plato, Augustinus en de mystici er toch al op wezen dat schoonheid “een spoor is dat God in de wereld heeft gegrift”. Er is kortom geen enkele reden waarom een christen in een hobbezak zou moeten rondlopen – Grün draagt zijn habijt inderdaad met gratie.

Ook staat hij uitgebreid stil bij de paradoxale schoonheid van het kruis en de gestenigde Stefanus. Met als belangrijkste les voor de lijders een overmaat aan zelfkritiek: wie met liefde naar zichzelf kan kijken, is mooi.

Grün laat zich in deze cursus bijstaan door Hsui-Ju Wu uit Taiwan, de protestante uitgeefster van zijn boeken in het Chinees. Protestant? Hoe zit dat? Wel, licht praktisch oecumenicus Grün tot ieders hilariteit toe, de katholieke uitgever met wie hij aanvankelijk voor het Verre Oosten in zee zou gaan, had helaas niet genoeg verstand van marketing, terwijl mevrouw Wu op dat gebied haar zaken wel goed op orde had.

In elke sessie zit wel een fysiek element, ‘oefeningen waarmee je niet in je hoofd blijft’. Zo moeten de deelnemers ineengedoken met dichte ogen staan wachten tot een onbekende medecursist ons met een rug- en nekmassage komt opmonteren. Het hakt er bij een aantal mensen flink in. Want hoeveel geduld heb je? En durf je wel te vertrouwen op de komst van een onbekende ‘verlosser’? Die aan je zit?

Roswitha Nagel (69) moet na deze oefening wel even gaan zitten. Ze is katholiek, maar geen goede, vertelt ze na de lunch. Op zaterdag gaat ze vaak met haar nicht naar de kerk, maar meestal staat ze dan binnen een kwartier weer buiten. Ter communie gaat ze niet, daar gelooft ze niet in. Maar Grüns visie op schoonheid en de opmonteroefening hebben deze nuchtere dame uit Aken diep geroerd: “Ik ben achttien jaar weduwe, mij raakt toch geen mens meer aan?” Wat ze van Grün vindt? “Hij is intelligent, hij weet waarover hij praat. Een charismaticus, van het niveau van de paus. Hij stelt vragen: aan zichzelf en aan anderen; hij probeert mensen te begrijpen. Als zo iemand gelooft, dan moet er toch iets in zitten.”

Wie wil, kan zich opgeven voor een persoonlijk pastoraal gesprek met Grün: hij ruimt graag voor iedereen een kwartiertje in, waarin hij volgens bezoekers onwaarschijnlijk snel in de gaten heeft wat het echte probleem is. Het loopt storm. En daarnaast is iedereen van harte uitgenodigd om vijfmaal daags naar de gebedsdienst in de abdijkerk gaan – mag, hoeft niet. Het gezang van de monniken rolt af en aan als de golven op het strand.

Het hoogtepunt van de tweede dag is als Grün aan het eind van de middagsessie de hele kring van veertig cursisten langsloopt en Gods zegen uitspreekt over eerst je linkerhand (waarmee je ontvangt) en dan je rechterhand (waarmee je kunt geven). Hij neemt rustig de tijd om in je beide handpalmen een kruisje te zalven met iets dat naar ouderwetse boenwas ruikt. Vervolgens kijkt hij je warm in je ogen. Iedereen is er stil van en ’s avonds in de kelderbar wordt er bij een glas wijn of bier (dit is tenslotte Beieren) nog uitvoerig over nagepraat, tot het gesprek overgaat naar wereldser zaken als voetbal, het songfestival en vrouwen met baarden.

Spirituele reizen

Pervin Dag (45) uit Erlangen is hier voor het eerst, met haar partner Peter Förster (53) uit Fürth, die zich op zijn veertiende al heeft laten schrappen als lid van de Duitse evangelische kerk. Ze hebben samen heel wat spirituele reizen gemaakt, zoals naar India, waar moslima Pervin in de rij heeft gestaan voor een omhelzing van ‘hugging mama’ Mata Amritananda Mayi. Of naar Konya, naar het festival ter ere van de Turkse soefi-mysticus Rumi. En nu dus op cursus bij Anselm Grün in Münsterschwarzach. Waarom? Pervin: “Omdat hij prachtige, heel begrijpelijke boeken heeft geschreven. Hij straalt vrede uit, hij is een mensenvriend, niet streng. En hij lacht zo schalks. Een wijze, verlichte man. Ik voel me hier niet afgewezen.” Ze hebben het erover om hun ringen te laten zegenen door Grün, morgen na de eucharistie.

De cursus eindigt met een eucharistieviering, die bedoeld is om je de schoonheid van de liturgie te laten ervaren. Vraag vooraf aan Bernhard Beyer-Rüdiger (56), een katholiek theoloog en pastoraal werker, die eerder bij Grün een cursus over de kracht van het gebed volgde: krijgt echt iedereen straks hostie en wijn? Ook als je niet ter communie bent geweest? Niet rooms bent? Zelfs niet gedoopt? “Ja”, verzekert Bernhard, “iedereen mag meedoen.” Als je dat tenminste wilt. En inderdaad neemt bijna iedereen een stukje hostie aan en een slokje wijn. Ook dit blijkt een zakdoekmoment.

Daarna spreekt Grün een zegen uit over een tafel vol trouwringen, foto’s van geliefden en huis-, auto- en fietssleutels en komt hij van elk van ons afscheid nemen.

Anselm Grün, ‘Schoonheid ervaren. Een ontdekkingstocht naar meer levensvreugde’. Ten Have, 2015. Deze zomer verschijnt ‘Waardering’, in september gevolgd door ‘Leven uit de stilte’.

EEN GEREDIGEERDE VERSIE VAN DEZE REPORTAGE VERSCHEEN OP 13 AUGUSTUS 2016 IN