Recensie van Joris Vercammen, Oud- en nieuw-katholiek. De spirituele zoektocht van die andere katholieken (2011). Valkhof Pers, 144 blz.

Niet rooms, wel katholiek

Een boek van een oud-katholieke aartsbisschop? Is monseigneur Eijk of Simonis van zijn geloof gevallen? Hebben we iets gemist? Maar nee, Joris Vercammen, aartsbisschop van Utrecht, is nog altijd overtuigd katholiek. Zij het sinds 1988 niet meer rooms-, maar oud-katholiek. En voor de eigen achterban dan wel afhakende medechristenen zet hij in Oud- en nieuw-katholiek graag uiteen wat ‘die andere katholieken’ spiritueel te bieden hebben.

Oud, niet ouderwets

Hoe zat het maar weer? De oud-katholieke kerk in Nederland heeft zich in 1723 losgemaakt van Rome en telt momenteel ruim vijfduizend gelovigen. Klein, van onbesproken gedrag en geen standpunten waarover Nederland anno 2011 zal vallen. Nee, de paus is niet onfeilbaar, Maria is niet onbevlekt ontvangen en het celibaat is niet verplicht. Joris Vercammen mag dus zijn gezin hebben. En ja, ook vrouwen mogen er priester worden en homostellen kunnen er hun relatie laten zegenen.

‘Oud’ betekent dus niet ouderwets, integendeel. ‘Oud’ duidt op het verlangen naar de oorspronkelijke, ‘Oude Kerk’ van het eerste millennium, van voor de grote kerkscheuring en de Reformatie. ‘Oud’ wil zeggen: ruimte geven aan een religieuze beleving waarin devotie en persoonlijke betrokkenheid van de gelovige belangrijker zijn dan institutie en volgzaamheid. ‘Oud’ is tenslotte de rijke liturgie, want “waar mensen liturgie vieren, komt de wereld onder de spanning van Gods droom te staan.”

Vercammen verwoordt het fraai en hij neemt zijn lezer mee langs ‘oude’ spirituele waarden als verbondenheid, kwetsbaarheid, menswaardigheid, genade en verzoening – abstracte begrippen waarbij elke christen zich wel iets moois kan voorstellen. Ook zijn interpretatie van de Emmaüsgangers en Roeblevs icoon van de Drievuldigheid geven een boeiende inkijk in zijn katholieke geloofsopvatting.

Voortouw

Maar het is niet alleen de bedoeling de eigen parochianen te inspireren en buitenstaanders van interessante weetjes te voorzien. Want net als de meeste andere kerken hebben ook de oud-katholieken te kampen met een zorgwekkende leegloop. Oud- en nieuw-katholiek is mede geschreven om dat proces te stoppen. De oplossing? Een oecumenische aanpak, waarbij de oud-katholieke kerk als erfgenaam van de Oude, ongescheurde Kerk wel het voortouw wil nemen. Voorwaarde is wel dat alle kerken gaan beseffen dat hun verschillen voor de buitenwereld “wereldvreemd en zelfs ridicuul” lijken.

En daar begint het gebalanceer. Enerzijds jezelf aanbieden als oecumenisch voortrekker en anderzijds jezelf profileren als aantrekkelijke, letterlijk ‘andere’ katholieke kerk, dat wringt. Vercammen blijft natuurlijk beleefd en vermijdt elke concrete toespeling op de crisis bij ‘de grote zuster’. Maar ook zonder naam en toenaam is ‘Rome’ het belangrijkste negatief referentiepunt.

Een voorbeeld: “De kerkgeschiedenis leert ons dat bezinning en reflectie niet altijd werden gestimuleerd. Daarmee werden vele gelovigen tekort gedaan. Misschien is het ergste gevolg daarvan dat sommigen een vorm van bijgeloof gingen aanhangen.” Waar? Vast wel. Maar ook bijzonder vaag. Wanneer? Door wie? Sommigen? Een vorm van bijgeloof? Gaat dat over glaasjedraaien? Astrologie? Iets uit de protestante traditie? Of toch over de onbevlekte ontvangenis of “excentrieke spirituele ‘experimenten’ als Heilig Hart- of Christus Koningdevotie”? Wie de schoen past, zal hem wel aantrekken. Maar het zal nauwelijks bijdragen aan het oecumenische ideaal.

Ambitieus

Voor de buitenstaander is Oud- en nieuw-katholiek een leesbare kennismaking met een kleine, maar ambitieuze kerk in tijden van leegloop. Om dat tij te keren zou Vercammen graag de hele christelijke familie willen voorgaan, maar voorlopig loopt hij nog op eieren. Daardoor zullen zijn toespelingen in elk geval de niet-katholieke lezer helaas geregeld ontgaan.

Jammer is ook dat hij geen beeld schetst van hoe de oud-katholieke parochianen hun geloof beleven, op zondag en door de week. Want daarnaar maakt Vercammen nieuwsgierig; in dat opzicht heeft hij dus een doel bereikt.