Recensie van Pierre Trouillez, De Franken en het christendom (500-850). Een rechte lijn. Davidsfonds / Omniboek, Utrecht. 351 blz.
vier sterren
De schrijver
Priester Pierre Trouillez (1946) is emeritus-docent kerkgeschiedenis aan het Johannes XXIII-seminarie in Leuven en redacteur bij ‘Collationes’, een Vlaams tijdschrift voor theologie en pastoraal. Hij schreef al drie andere boeken over de eerste eeuwen van het christendom: ‘Van Petrus tot Constantijn. De eerste christenen’ (2002), ‘Bevrijd en gebonden. De Kerk van Constantijn (2006) en ‘De Germanen en het christendom’ (2010), dat de vijfde tot en met zevende eeuw bestrijkt.
Thematiek
In ‘De Franken en het christendom’ duikt Trouillez de vroege Middeleeuwen in, die helemaal niet zo donker waren als vaak beweerd wordt. Het verhaal begint bij de doop van de heidense koning Clovis, wiens Merovingerse dynastie aanvankelijk de resten van het ingestorte Romeinse rijk nog niet eens zo beroerd bestuurde en het Frankische territorium zelfs flink naar het oosten wist uit te breiden.
Toen hun koningen vadsig werden, namen hun Karolingische hofmeiers de macht en vervolgens de kroon over. Onder hen beroemde namen, zoals Karel Martel (hij versloeg in 732 bij Poitiers de Moren) en zijn legendarische kleinzoon en ‘vader van Europa’, keizer Karel de Grote. Hij had zijn macht en reputatie niet in de laatste plaats te danken aan zijn innige samenwerking met paus Leo III. Karel beschermde Rome tegen Longobarden en Byzantium, kerstende (soms met zeer grof geweld) de Saksen en bemoeide zich op concilies ongeremd met zowel kerkbestuurlijke als theologische kwesties.
Ook als het ging om onderwijs, armenzorg, kloosterregels en het goede gedrag van clerus en bevolking, wisten Karel en kerk elkaar te vinden. En hoewel de keizer zelf nauwelijks kon schrijven, was hij was wel zo slim om de knapste koppen van Europa naar zijn hof in Aken te lokken, waaronder Alcuïnus.
Opvallendste stelling
Een belangrijke rol in Trouillez’ boek speelt Bonifatius, die we hier natuurlijk vooral kennen door zijn gewelddadige dood bij Dokkum. Minder bekend is dat deze van oorsprong Engelse missionaris de basis heeft gelegd voor de Frankische kerk; hij heeft bijvoorbeeld Karels vader, Pepijn de Korte, met oudtestamentisch ceremonieel tot koning gezalfd. Trouillez acht het overigens waarschijnlijk dat Bonifatius’ moord een uit de hand gelopen beroving was in plaats van een wraakactie van getergde heidense Friezen op een fanatieke zendeling.
Typische zin
Over onder Karel de Grote hoe de strijd tegen heidens bijgeloof georganiseerd werd: “Nadat de missionaris het fundament van de kerstening had gelegd, was het de beurt aan de populi paedagogus, de opvoeder van het volk, om de christelijke geloofsbeleving van het parasiterende heidendom te ontdoen. Deze volkspedagoog was liefst met een flinke portie geduld en doorzettingsvermogen begiftigd. Als men weet dat zelfs iemand als Karel de Grote bleef geloven in de kracht van het kruid ‘baard van Jupiter’ tegen de bliksem, kan men zich voorstellen hoe sterk het oude bijgeloof de gewone mens in zijn greep bleef houden.”
Reden om dit boek niet te lezen
Ondanks al zijn goede voornemens overlaadt Trouillez zijn lezers soms met namen en kerkhistorische feitjes die pas interessant zullen zijn als je er al wat meer van weet – als vlotte, allereerste inleiding in de politieke en kerkhistorische betekenis van Karel de Grote is zijn boek niet erg geschikt. Een paar stambomen en tijdslijnen erbij zou ook veel geblader hebben gescheeld.
Reden om dit boek wel te lezen
Trouillez weet indrukwekkend veel; val gerust om van de 1301 noten bij zijn tekst, vol verwijzingen naar oorspronkelijk (kerk)Latijns materiaal. Ook heeft hij een prettig oog voor de anekdotische kanten van zijn verder toch zo serieuze onderwerp; het royale hoofdstuk over Karels richtlijnen voor gepast priesterlijk gedrag is een heerlijk hoogtepunt van zijn boek.
Verrassend is verder hoe hartstochtelijk er zeven eeuwen voor de Reformatie al werd getheologiseerd over kinderdoop, hostie en beeldenverering. Nee, die sombere Middeleeuwen begonnen pas toen ook het Frankische rijk in 880 ineen was gestort, zoveel maakt Trouillez glashelder.
