Interview met Bart Lankester, historicus, copywriter en schrijver van Kom vrouwen, aangepakt! De revolutie van socialiste Trien de Haan. Prometheus, 344 blz.
Wilde staking
“Trien de Haan (1891-1986) was de zus van mijn stiefoma. Ik had een verhaaltje geschreven over haar man Bart en daarna ging ik voor de gein eens zoeken op Trien. Ik kwam toen onder meer terecht op de lijsten die de Binnenlandse Veiligheidsdienst vanaf de jaren ’20 had aangelegd van zo’n 6500 linksextremistische personen die in de gaten werden gehouden. Trien stond daar pontificaal op, als ‘zeer actief’, een kwalificatie die aan ongeveer dertig mensen gegeven was, onder wie twee vrouwen; de andere was Henriëtte Roland Holst, indertijd de grote voorvrouw van de socialistische beweging.
Ik wist altijd al dat Trien in de politiek had gezeten, ze was een fanatiek aanhangster van de PSP en de naam Henk Sneevliet, de man die met Lenin en Trotski op het podium heeft gestaan en contact had met Mao, kwam regelmatig voorbij. Toen ik in het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis een paar dozen met vakbonds- en partijcorrespondentie uit Hoorn opende, viel ik van mijn stoel.
Het bleek dat ze eind jaren ’20 een vrouwenvakbond had opgericht, een vrouwenkrant had volgeschreven en in 1936 een grote, wilde staking in de werkverschaffing in de Wieringermeer had geleid. Hoeveel vrouwen hebben een mannenstaking geleid? Daar zijn bijna geen voorbeelden van, ook internationaal niet. Ze was echt iemand van de daad; kreten als ‘Kom vrouwen, aangepakt, aan de slag!’ raken heel erg aan haar karakter. En ze had veel in haar mars: ze was tactisch onderlegd en belezen, hoewel ze alleen maar lagere school had.
Vieze vrouw
Ook had ze aan huis in Hoorn een inlichtingenbureautje voor voorbehoedsmiddelen, een filiaal van de Nieuw-Malthusiaanse Bond, waar onder andere pessariums werden gezet. Dat gebeurde de eerste tijd in de slaapkamer van een van de dochters, allemaal heel simpel.
Bepaalde mensen vonden Trien een vieze vrouw, maar zelfs de katholieken, die de NMB-bijeenkomsten soms verstoorden met stinkbommen en stenen, kwamen gewoon door de achterdeur. Het Nieuw-Malthusiaanse gedachtegoed was voor feministe Trien een middel om de vrouw te bevrijden, voor haar zat het zelfbeschikkingsrecht voor vrouwen ook in seksualiteit; ze was haar tijd vooruit en daardoor vaak een roepende in de woestijn.
Ravensbrück
Ze zat met Sneevliet in de leiding van de Revolutionair-Socialistische Arbeiderspartij (RSAP), die ook een rol heeft gespeeld in de Februaristaking. Die partij vormde een van de eerste verzetsgroepen, Trien regelde persoonsbewijzen en onderduikadressen. In 1942 is de hele groep opgepakt en volgens mij is tegen hen toen het enige politieke proces uit de Tweede Wereldoorlog gevoerd. De mannen werden allemaal gefusilleerd; Trien kreeg vijftien jaar tuchthuisstraf en kwam in Ravensbrück terecht, dat heeft er enorm ingehakt. Uit het familiearchief kwam een afscheidsbrief uit het Oranjehotel in Scheveningen boven tafel en kampgedichten waarbij ik mijn ogen niet droog hield, heel aangrijpend.
Pissig
Waar ik pissig over ben, is dat ze na de oorlog nog eens gekoeioneerd is door de BVD, die haar het verzetspensioen waar ze verdorie recht op had, door de neus heeft geboord; daar kwam ik achter doordat ik haar persoonlijke dossier heb kunnen lichten. Dat geeft een inkijkje in hoe er met linkse verzetsmensen werd omgesprongen. Die hadden toch bijna hun leven gegeven voor de vrijheid, maar werden tijdens de Koude Oorlog opeens als de grootste bedreiging van die vrijheid gezien, dat is enorm bizar.
Trots
Ik ben hartstikke trots op Trien. Ze was heel moedig, bijvoorbeeld zoals ze in Ravensbrück mensen uit de dodenrij plukte. Ze was een strijdbare en idealistische vrouw met persoonlijke ambities en maakte een stap die voor arbeidersvrouwen niet voor de hand lag toen ze voluit de politiek inging. Dat heeft haar niet alleen maar applaus opgeleverd, zeker niet in huiselijke kring. Maar ik denk dat haar man haar wel bewonderde toen hij tijdens die staking bij een foto over haar schreef: ‘Kijk, daar formeert kameraad De Haan-Zwagerman de rijen!’”
Een geredigeerde versie van dit interview verscheen op 2 december 2017 in 