Achtergrondartikel bij de tv/DVD-serie Real Humans. Seizoen 1 (2012). Lumière.
Stel u voor: een machine die uw huis schoonhoudt, uw boodschappen doet en kan autorijden. Die een oogje houdt op uw bloeddruk en u in geval van nood kan reanimeren. Een intelligente, proactieve computer in de gestalte van een levensgrote, sprekende pop die altijd precies doet wat u zegt – tenzij u vergeten bent hem op te laden. Met wie u gezellig uit winkelen kunt gaan en een kaartje kunt leggen.
Zo’n apparaat zou staatssecretaris Van Rijn prima van pas komen in zijn beleid om ouderen zo lang mogelijk zelfstandig te laten wonen. Zeker nu ook hun (schoon)dochters geacht worden een volledige baan te hebben, desnoods aan de andere kant van het land. Voorlopig zal zo’n robot nog flink aan de prijs zijn, maar op termijn zal hij – via de basisverzekering? – wel bereikbaar worden voor iedereen. Science fiction? Aan de Technische Universiteit Eindhoven staat het primitieve prototype met de naam Rose al klaar, in België kunt u griezelig levensechte babypoppen bestellen en op internet is onlangs de eerste teddybeer geïnterviewd. Het lijkt dus slechts nog een kwestie van tijd.
En wat dacht u van een wulps vormgegeven, anatomisch zeer complete, levensechte barbiepop (m/v), voorzien van een seksmodule, te huur per half uur? Alle ellende van gedwongen prostitutie zou in één klap de wereld uit zijn.
Ook voor overbelaste tweeverdieners zou een robot een uitkomst zijn. Nooit meer gehaast ontbijten, altijd ‘iemand’ in huis die met onuitputtelijk geduld en een strikt logisch, gigantisch computergeheugen uw kinderen kan helpen met wiskunde. Al zal het even lastig zijn als u aan uw dochtertje moet uitleggen dat robot Odi niet dood, maar gewoon stuk is. En ook kunt u maar beter geen beeldschoon vrouwelijk model aanschaffen met een puberzoon in huis. Maar verder? Gemak dient toch de mens?
Hubots
Dat is de spannende vraag die van veel kanten belicht wordt in de Zweedse thrillerserie Äkta människor (Echte mensen, in Nederland uitgebracht onder de titel Real Humans). De science-fiction-anno-ongeveer-nu begint op een moment dat er vrijwel mensgelijke computers op de consumentenmarkt worden gelanceerd. ‘Hubots’ heten ze, een samentrekking van ‘human’ en ‘robot’, die al meteen het Zweedse Groene Boekje heeft gehaald.
Hun komst blijkt grote gevolgen te hebben voor ieders privéleven. Prettige, komische, ontroerende, maar ook tragische en afschuwelijke. En bijna altijd met een wrang actueel randje. Zo is natuurlijk niet iedereen blij met die dienstkloppende en bierbuikloze hubots, die steeds meer banen (en vrouwen) inpikken. Niet gek dus dat er een populistische politieke partij opkomt die alle hubots de wereld uit wil hebben. En wat doet u als een discotheek uw lieve gezelschapshubot de deur weigert? Dan spant u toch zeker een proces aan wegens discriminatie?
Pygmalion
Nog scherper van toon wordt het waar Real Humans voorspelt dat we straks liever omgaan met machines dan met mensen. Want met al die perfecte, eeuwig jonge en gewillige hubots bij de hand worden echte, rimpelende en eigenzinnige mensen opeens veel minder aantrekkelijk. Het motief is niet nieuw: de mythologische Pygmalion werd al verliefd op zijn eigen beeldhouwwerk. De tragikomische en hedendaagse draai die scenarist Lars Lundström aan dit verhaal geeft, is meer dan schitterend.
Ook de grote en kleine ethische dilemma’s rond de menselijke sterfelijkheid en kloontechnologie worden verrassend creatief verbeeld. Bijvoorbeeld als grootvader op zijn sterfbed besluit een dubbelgangerhubot van zichzelf te laten maken, voor na zijn dood. Zelf heeft hij er weliswaar niets aan, maar hij hoopt zo zijn kleinkinderen de pijn van het definitieve afscheid te besparen.
Medelijden
Toch blijft Real Humans nergens hangen in conservatief gemopper over de vooruitgang, die je nu eenmaal helaas niet tegenhoudt. De serie is vooral sterk omdat hij voorspelt hoe de mensheid existentieel in de war zal raken als het verschil tussen mens en machine onzichtbaar wordt. Ons empathisch vermogen doet ons immers instinctief meeleven met wat op ons lijkt, zeker als dat weerloos lijkt.
Vandaar dat de moderne, democratische moeder uit de serie het niet kan aanzien dat de huishubot tijdens de maaltijd als een eenzame slaaf in de bijkeuken zit – een kwestie van waardigheid, vindt ze. En wie kan zonder emotioneel zwaar beladen associaties toekijken hoe afgeschreven hubots – wezens met ogen, handen en bloed – in de destructor verdwijnen? Ook de kijker zal regelmatig in deze vakkundig opgezette visuele vallen trappen.
Golem en Messias
Real Humans speelt niet alleen met beelden en motieven uit de klassieke en populaire cultuur, maar staat ook met twee benen in de joods-christelijke literaire traditie. Dat geldt overigens voor meer science fiction: het laatste Bijbelboek, de Openbaring, is een geliefde bron voor verhalen over de dreigende ondergang van de wereld. Ook één van de hoofdpersonen van Real Humans vertoont onmiskenbaar christelijk-messiaanse trekken: hij komt uit het geslacht van ene David, hij is opgestaan uit de dood (met het stigma van de zijwond) en zijn terugkomst belooft in elk geval zijn opgejaagde volgelingen te verlossen. Die – weer zo’n mooie hint naar de actualiteit – illegaal onderdak hebben gevonden in een kerk.
Een andere belangrijke verhaallijn grijpt terug op de legende van de golem van Praag. Daar schiep een rabbi uit klei een gedienstige wezen, dat na verloop van tijd een volwaardig mens wil worden. Maar kan, in Lundströms versie, een machine een vrije wil hebben? Eergevoel? Een ziel en religieuze behoeften? En hoe reageren de andere kerkgangers daar dan op? Deze bijna theologische vragen leiden tot een paar schrijnende scènes.
Zweedse thriller
Bij zoveel cultuur-historische verwijzingen zou je bijna vergeten dat Real Humans niet in de laatste plaats een bijzonder spannende Scandinavische thriller is uit dezelfde stal als de Millennium-trilogie. Alles zit erin: eenzame boerderijen, troosteloze industrieterreinen en een meedogenloze inlichtingendienst. Plus de jacht op een mysterieuze computercode die de grote kladderadatsch zal opstarten.
Hoe het afloopt, is nog geheim: dit najaar begint het tweede seizoen op de Zweedse zender SVT. Maar het is nu al zonneklaar dat Real Humans thuis hoort tussen het science fiction-klassiekers als Frankenstein, Brave New World en The Boys From Brazil.
Vanaf 15 september 2013 wekelijks op zondag om 22:45 bij de VPRO.
