Recensie van Gottlieb Blokland, Geloof alleen! Protestanten in België: een verhaal van 500 jaar. Garant, Antwerpen – Apeldoorn. 295 blz.
vier sterren
De schrijver
Gottlieb Blokland (1959) is voorganger in de Nederlandstalige protestants-evangelische Bethelkerk in Schaarbeek, een gemeente in Brussel. Daarnaast is hij voorzitter van het Instituut voor Bijbelse Vorming in Leuven en lid van de Raad van Bestuur van de Evangelische Theologische Faculteit Leuven. Ook draagt hij de pet van inspecteur-adviseur protestants-evangelische godsdienst bij het Vlaamse Ministerie van Onderwijs en Vorming.
Thematiek
Hè? Protestanten in België? Een land dat, voor zover inmiddels niet ook ontkerkelijkt, toch onversneden rooms-katholiek is? Nee hoor, weet Blokland. Protestanten, en dan vooral de evangelische genootschappen, vormen op dit moment zelfs een vitale, groeiende minderheid in wat ooit de Zuidelijke Nederlanden waren. Maar het is waar, na de val van Antwerpen in 1585 vluchtten zo’n 150.000 Vlaamse en Waalse protestanten naar het noorden – het moet een massale intocht zijn geweest – en bleef het zuiden tot 1713 een Spaans en dus officieel katholiek gewest.
Toch besloten indertijd lang niet alle zuidelijke lutheranen, doopsgezinden en calvinisten huis en haard te verlaten. Ze gingen daarmee een grillige geschiedenis tegemoet waarin ze wisselend gedoogd, vervolgd, beschermd, erkend of zelfs even (onder koning Willem I) begunstigd zouden worden. Wist u bijvoorbeeld dat hoe zwaar ze het hadden tijdens de Franse oorlogen, onder Lodewijk XIV? Of in de 18e eeuw, nadat de Habsburgse keizer Karel VI zijn landvoogd in Brussel geïnstrueerd had ‘het protestante zaad in de Oostenrijkse Nederlanden te verdelgen’? Dat ook België een heftige schoolstrijd heeft gekend, waarop Willem I mede nat is gegaan? Maar dat de eerste koning der Belgen, Leopold I, niet katholiek maar luthers was? Blokland doet er een verrassend informatief boekje over open.
Opvallendste stelling
Grootste blikverruimer uit Bloklands boek voor noordelingen: een flink deel van ‘onze’ Reformatie staat op rekening van zuiderlingen. Zo kwam Luthers leer via Antwerpse drukkers deze contreien in, raasde de Beeldenstorm van zuid naar noord en blijkt menig beroemd (of berucht) man uit de geschiedenis van de Nederlandse hervorming Belgische wortels hebben: Marnix van Sint-Aldegonde (de vermoedelijke dichter van het Wilhelmus), Gomarus (de calvinist die het in het Twaalfjarige Bestand flink aan de stok kreeg met de remonstrantse Arminius) en Vondel (wiens doperse ouders in 1582 Antwerpen waren ontvlucht). Het is dus niet zomaar dat de Nederlandse geloofsbelijdenis in het Latijn bekend staat als de ‘Confessio Belgica’.
Kenmerkende zin
Over de Brabantse Olijfberg, een protestante gemeente in Antwerpen, rond 1650: “Ook hier werd de gemeente met rust gelaten zolang zij zich schikte in een onopvallend, onzichtbaar bestaan: de erediensten, ook het avondmaal, moesten aan huis gevierd worden, en ’s avonds als het donker was, zoals blijkt uit de aankoop van kaarsen.”
Reden om dit boek niet te lezen
Verwacht van Blokland geen onpartijdigheid; na vijf eeuwen van wederzijds geweld, gepest en wantrouwen blijkt de tijd nog lang niet rijp te zijn voor verregaande protestant-katholieke oecumene. Jammer is verder dat zijn blik op heden en toekomst van het Belgische protestantisme zich opeens versmalt tot de eigen evangelische club. En om nu zo te simmen over het recente verlies van tv-zendtijd of over de halvering van het aantal lesuren godsdienstonderwijs op school?
Reden om dit boek wel te lezen
Zeker in de eerste helft van zijn boek schetst Blokland een breed, panoramisch beeld van de hervorming in alle Lage Landen en hij geeft een knappe en toegankelijke samenvatting van meer dan vijfhonderd jaar roerige religieuze Europese geschiedenis. Ook het verhaal van de protestante zending in zowel Congo als de loopgraven wordt levendig en vol overtuiging verteld.
Een bijzonder aardig punt is verder dat Blokland u mee laat lezen met een groot aantal oorspronkelijke historische teksten (gelukkig hedendaags vertaald), zoals van Menno Simons, Guido de Brès en Marnix van Sint Aldegonde. En dan die oprechte vreugde over de volle Afrikaanse immigrantenkerken in het huidige België. Toch iets om over na te denken.
