Recensie van Jaap Kraan, Met het oog op moslims. Theologen en de Protestantse Kerk in dialoog met moslims van 1960 tot 2010. Boekencentrum, 342 blz.

drie sterren

De schrijver

Jaap Kraan (1945) begon ooit als (gereformeerd) predikant in Appelscha en studeerde in Kampen af met als hoofdvak Missiologie. Van 1978 tot 1985 werkte hij in Pakistan bij een studiecentrum voor de dialoog tussen christenen en moslims. Terug in Nederland werd hij predikant voor de ontmoeting met moslimleerlingen in het christelijk onderwijs; ook was hij synodelid van de PKN. Tot zijn emeritaat stond hij in Bergum. Eerdere boeken: ‘Bijbel en andersgelovigen’ (1987) en ‘Pakkende preken’ (2009).

De thematiek

Nu er onlangs een fel debat oplaaide over de visie van de Protestantse Kerk Nederland op de islam, is Kraans boek ‘Met het oog op moslims’ uit mei 2016 opeens weer actueel geworden. Een grondige literatuurstudie naar hoe er binnen de PKN (en haar voorgangers) in de afgelopen vijftig jaar zoal over de islam werd gedacht, zou een interessant licht kunnen werpen op de huidige controverse. Is het theologisch verantwoord dat christenen zich samen met moslims inzetten voor vrede en gerechtigheid? En zo ja, hoe? Is er dialoog mogelijk, wenselijk of noodzakelijk? Wat heeft predikant Jaap Kraan, die zelf met zijn gezin een aantal jaren in het islamitische Pakistan heeft gewoond en daar aan die dialoog heeft gewerkt en gewoond, daarover te melden?

Kraans boek begint met een uitvoerige beschrijving en analyse van wat protestantse Nederlandse theologen over de islam hebben geschreven, zoals Kraemer, Verkuyl, Jongeneel en Frederikse. Welke theologische basis zagen zij voor een dialoog (of de afwijzing daarvan)? Waren moslims in hun ogen heidenen, ketters of medepelgrims? Was Mohammed een echte profeet of een werktuig van de duivel? Welke rol speelt de islam in de christelijke heilsgeschiedenis? De meningsverschillen blijken niet iets van de laatste tijd te zijn, al stelt Kraan wel spijtig vast dat de dialoog sinds 11 september 2001 dreigt te stagneren. Ook blikt hij terug op hoe er in de PKN is gereageerd op het manifest ‘A Common Word’, waarin in 2007 een aantal moslimgeleerden aandacht vroeg voor de overeenkomsten tussen christendom en islam.

Interessantste stelling

‘Met het oog op moslisms’ is een warm, bij vlagen vlammend pleidooi voor een dialoog met moslims: zo dienen volgens Kraan christenen dezelfde God (al verschilt het Godsbeeld) en staat ook in de islam Jezus bijzonder hoog aangeschreven. Wat niet wil zeggen dat de verschillen verdoezeld moeten worden, zoals over de erfzonde, de drie-eenheid, God als Vader, de kruisiging en opstanding. Maar dat vindt Kraan geen bezwaar voor een zinvolle dialoog, waarin het immers niet gaat om wie er gelijk heeft, maar om wat we van elkaar kunnen leren. Ook over hete hangijzers als mensen- en vrouwenrechten, afvalligheid en, inderdaad, geweld.

Centrale zin

“De dialoog […] bepaalt wezen en inhoud van de missiologie, ja van de hele theologie: van begin af zijn God en mens in gesprek; in de ontmoeting van mensen onderling kan duidelijk(er) worden wie God is.”

Redenen om dit boek niet te lezen

Het boek oogt wetenschappelijker dan het is en Kraan heeft zeer stellige meningen. Zo zal menig christen zich tegen de schenen geschopt voelen door zijn suggestie (hij noemt het een conclusie) om dopelingen niet meer in naam van de drie-eenheid drie maal met water te besprenkelen. Verder moet u om vlot door te kunnen lezen niet schrikken van termen als ‘soteriologie’, ‘marcionisme’ en ‘kerugma’.

Redenen om dit boek wel te lezen

Kraan heeft zich grondig in het onderwerp verdiept. Hij zit duidelijk niet in het kamp van de ‘rechtse’ predikanten Dekker en Prosman, maar hij laat ook uitgebreid theologen aan het woord met wie hij het zeer beslist niet eens is, zoals de gezusters Kohlbrugge. Dat biedt de lezer ruimte om eigen conclusies te trekken en dat maakt ‘Met het oog op moslims’ een interessant boek voor het huidige debat binnen de PKN. Of moet ik zeggen: de dialoog?

EEN GEREDIGEERDE VERSIE VAN DEZE RECENSIE VERSCHEEN OP 1 FEBRUARI 2017 IN