Recensie van Annelies van Heijst en Marja Derks, Catharina Halkes; ‘Ik verwacht iets groots’. Levenswerk van een feministische theologe, 1920-2011. Vantilt, Nijmegen, 608 blz.

vier sterren

De schrijfsters

Theologe Annelies van Heijst is emeritus hoogleraar Zorg, Cultuur en Caritas aan de Universiteit van Tilburg. Ze was indertijd student-assistente bij Halkes’ project ‘Feminisme & Christendom’ en werkte mee aan diverse bundels van, over en voor deze eerste (en laatste) hoogleraar feministische theologie. Marjet Derks is universitair docente Cultuurgeschiedenis in Nijmegen; ook zij volgde ooit college bij Halkes. Derks en Van Heijst werkten eerder samen aan ‘Roomse dochters’ (1992), een bundel interviews waarvan Halkes overigens het eerste auteurschap opeiste. De auteurs kenden Halkes dus al goed voor ze aan deze biografie begonnen. Dachten ze.

De thematiek

‘Ik verwacht iets groots’ is inderdaad een welgekozen titel voor een biografie van Catharina (Tine) Halkes (1920-2011), die jarenlang het vrouwelijke boegbeeld van progressief katholiek Nederland was. De neerlandica wist het in 1983 zelfs tot hoogleraar feministische theologie in Nijmegen te schoppen. Dankzij de vele meters archiefmateriaal dat ze met vooruitziende blik al sinds de jaren ‘50 over zichzelf verzameld had, hebben Van Heijst en Derks een meer dan compleet verhaal van Halkes’ levenswerk geconstrueerd.

Geboren in een welgesteld katholiek gezin in Vlaardingen, de dood van haar vader toen ze tien was, de geldzorgen daarna, haar zeer actieve rol (meestal als voorzitter) in de ook internationale Rooms-katholieke lekenbeweging, haar bijdrage aan het pastorale concilie in Noordwijkerhout, haar depressies, haar complexe liefdesleven; alledaags was haar leven niet. Tot aan haar dood eiste deze ‘katholieke Joke Kool-Smit’ ruimte voor vrouwen, die – met zichzelf als bewijs – kerk en samenleving toch zoveel meer te bieden hadden dan een onzichtbaar bestaan als echtgenote, moeder of non.

Opvallendste stelling

Halkes is vooral beroemd geworden omdat kardinaal Simonis het haar verbood de paus toe te spreken, tijdens diens bezoek aan Nederland in 1985. Nu, dat aanvankelijke spreekverbod blijkt in feite een spreekweigering van Halkes’ kant te zijn geweest. Ze voelde zich persoonlijk miskend en was bovendien vierkant tegen Simonis’ besluit dat er ook een niet-feministische katholieke vrouw het woord zou voeren. Verder blijkt ze dat ze zelf flink de hand had in alle mediatumult eromheen.

Mooiste zin

‘Ik heb mijn hele leven naast Alfrink gezeten, dat was dan een gebaar tegenover de vrouw.’

Redenen om dit boek niet te lezen

Het nadeel van een wetenschappelijke biografie is dat die zo wetenschappelijk is. De omvang, de uitweidingen, de details: als u niet van de (katholieke) vergadergeneratie bent, dan zal het u al heel snel gaan duizelen, dat gigantische circus van commissies (sub- of ad hoc-), werkgroepen en zittingen, disputen en gildes, preadviezen en adviesnotities, eindrapporten en aanbevelingen enzovoorts enzovoorts. Is vergaderen werkelijk zo’n christelijke kerntaak?

Lees dit boek vooral ook niet als u Halkes op haar eigen gebeitelde voetstuk wilt houden. Met alle respect voor haar lef, haar (vaak) principiële gelijk en de tragiek in haar leven: ze was bijzonder dwingend en tuk op status en applaus. Dus of u nu zoveel van uw kostbare leestijd aan zo’n ego wilt opofferen?

Redenen om dit boek wel te lezen

Maar omdat elk nadeel zijn voordeel heeft: het voordeel van een wetenschappelijke biografie is dat die zo wetenschappelijk is. De verantwoording, de onafhankelijkheid, dat vleugje ironie: er valt weinig op aan te merken. Dat moet toch indirect een postume triomf zijn voor Halkes, die haar hele leven tevergeefs heeft gevochten voor wetenschappelijke erkenning. Daarbij: Van Heijst en Derks schrijven voorwaar niet slecht. Ook Halkes’ theologische opvattingen en haar verdiensten als strijdvaardig pionierster, netwerkster en gewaardeerd bezielster komen royaal aan bod.

En heeft u Tine ooit zelf ontmoet? Voelde u zich indertijd betrokken bij de pijnlijke polarisatie binnen de Nederlandse Rooms-Katholieke kerk of bij de feministische theologie? Ooit te maken gehad met academische achterkamertjespolitiek? Dan is elke 608 pagina van deze biografie absoluut aan u besteed.

EEN GEREDIGEERDE VERSIE VAN DEZE RECENSIE VERSCHEEN OP 30 MAART 2016 IN