Recensie van Tom Mikkers, Religiestress. Hoe je te bevrijden van deze eigentijdse kwelgeest (2012). Meinema, 144 blz.

De schrijver

Tom Mikkers (1969) is algemeen secretaris van de Remonstrantse Broederschap en de (mede)bedenker van al heel wat verrassende religieuze projecten. Zoals de jaarlijkse Nacht van de Theologie, de cd Licht en een kerkdienst vol songfestivalliedjes. In 2011 won hij de Spaanprijs voor vernieuwende christelijke communicatie en inderdaad, zijn reisgids met adressen van kerken waar homo’s en lesbo’s kunnen trouwen en zijn dagelijkse spervuur van tweets, zijn niet van het suffe soort.

De thematiek

Je zou toch denken, meent Mikkers, dat met al die steeds legere kerken religie geen zaak meer is om je over op te winden. Of, hipper gezegd: om over in de stress te schieten. Mis. We blijken de laatste tijd juist steeds feller en principiëler van mening te verschillen over religieuze kwesties als ritueel slachten, stembussen in kerkgebouwen of de toegang tot de Gemeentelijke Basisadministratie. Over hoofddoekjes, de besnijdenis van jongetjes en homotherapie. Zondagsrust. Het celibaat. Geen vrouwen op de kieslijst. Foto’s van kerkverlaters.

Achterhoedegevechten? Laatste stuiptrekkingen? Of juist hernieuwd religieus elan? Of zelfs opmaat tot nieuwe godsdiensttwisten? Hoe dan ook: het resultaat is stress. Oftewel religiestress, zoals Mikkers (met dank aan zijn echtgenoot) dat uiterst treffend noemt.

En hij geeft in dit zelfhulpboek een reeks spelregels en tips om deze kwalijke aandoening (bij anderen en onszelf) te bestrijden. Voor vwo en hbo is er zelfs een docentenhandeling bij het boek beschikbaar op internet, waar u ook uw eigen religieuze stressbestendigheid kunt testen.

Mikkers heeft duidelijk niets tegen de nieuwste communicatietechnologieën. Hoezo is facebook des duivels? Televisie oppervlakkig? De Reformatie hebben we toch ook te danken aan de uitvinding van de boekdrukkunst?

Opvallendste stelling

Als belangrijkste oorzaak van de huidige religiestress ziet Mikkers dat Nederland in de jaren ’60 veel te overhaast heeft gebroken met de knellende banden van het geloof, terwijl dat toch eeuwenlang onze voornaamste inspiratiebron was. En net als bij een echtscheiding blijkt het even te duren voor je weer ontspannen je ex tegen het lijf kunt lopen. Al die verbeten debatten over religieuze zaken zijn zo bezien de pijnlijke onderdelen van een collectief verwerkingsproces, dat ermee eindigt, hoopt Mikkers, dat we weer ‘on speaking terms’ met God raken.

Opvallendste zin

Niet iedereen zal hem stressvrij doorstaan, maar pakkend is de volgende zin zeker: ‘God is geen kanariepietje.’ Mikkers verzet zich ermee tegen de letterlijke lezers van de Bijbel, een volgens hem sowieso ‘nogal overgewaardeerd’ boek: ‘Gods woord is groter dan de Bijbel alleen.’ En om de vergelijking compleet te maken: ‘Wie God opsluit in een boek doet geen recht aan de gedachte dat God verwijst naar een aanwezigheid die zich niet laat kooien.’

Redenen om dit boek niet te lezen

Mikkers zwart-wit-schema’s mogen overzicht geven, maar hij maakt te makkelijk karikaturen van zijn tegenstanders – zowel orthodoxe en ‘hoogculturele’ christenen als ‘seculiere scherpslijpers’ van de linkse kerk, zoals Pauw en Witteman. Ook zijn claim dat hij zoveel meer oog heeft voor de tijdgeest, is natuurlijk niet meer dan een retorische truc. Verder had hij kennelijk nog wat rekeningen te vereffenen met de EO en Anil Ramdas. En of de Nederlandse bisschoppen nu zit te wachten op zijn ongevraagde communicatieadviezen?

Redenen om dit boek wel te lezen

Religiestress is een bijzonder welkom boek. Het benoemt een kramp waarin we met z’n allen zitten en doet – met humor – een serieuze poging ons ervan te verlossen. Met zijn bewegelijke geest en gevoel voor taal brengt Mikkers frisse lucht in een lastig debat, mede vanuit de remonstrantse ervaring van hoe vier eeuwen geleden, tijdens het Twaalfjarig Bestand, de boel hier al eerder gruwelijk uit de hand liep. Maar met een woord en boek als ‘religiestress’ kunnen we dit keer aan de slag om de ergste druk eraf te houden.

EEN GEREDIGEERDE VERSIE VAN DEZE RECENSIE VERSCHEEN 0P 16 JANUARI 2013 IN