Interview met Sarah De Mul (1978), docente Cultuurwetenschappen en schrijfster van Retour San Sebastian. Opgroeien met een vaderland in de verte. Bezige Bij, 255 blz.

“Ik ben als docent Cultuurwetenschappen veel bezig met kwesties als culturele identiteit, de multiculturele samenleving en diversiteit, iets dat ook heel hard in mijn gezin speelt. Mijn partner Nikolas komt uit Baskenland en bij ons thuis in Antwerpen spreken we drie talen door elkaar heen: ik spreek Nederlands met ons dochtertje Lide, Nikolas spreekt Baskisch met haar en Nikolas en ik spreken onderling Engels.

Op school leert Lide natuurlijk Nederlands en over de geschiedenis van België en de gewoontes van hier, maar we zijn ook heel hard bezig om haar ook de Baskische taal en een aantal culturele gewoontes van daar bij te brengen. Zo gaan wij elk jaar naar Baskenland, om de familiebanden te behouden en om Lides Baskisch bij te spijkeren. ‘Retour San Sebastian’ speelt in de zomer van 2014, toen Lide vier jaar was, en gaat over onze zoektocht naar hoe je die verschillende talen en culturele gewoontes combineert en wat het betekent om ergens thuis te zijn.

Opgroeien met een vaderland in de verte treft momenteel veel gezinnen: in de grote steden in België en Nederland groeien tegenwoordig zeven op de tien kinderen op met minstens één niet-Belgische of niet-Nederlandse ouder. Cultuurvermenging en meertaligheid zijn vandaag de dag heel normaal en geen uitzondering. Veel dan deze ouders willen hun eigen moedertaal en cultuur overdragen aan hun kinderen, omdat ze vanzelfsprekend willen dat die ook een band kunnen opbouwen met de oma en opa die op afstand wonen. Maar doorgaans wordt er over meertaligheid negatief gesproken, dikwijls in termen van een achterstand, een afwijking en een probleem. Je hoort er bijna nooit over dat het toch ook een rijkdom is dat die kinderen zich kunnen uitdrukken in minstens twee talen.

Een andere belangrijke reden voor dit boek was dat er in België en Nederland heel weinig geweten is over Baskenland, over de geschiedenis, de cultuur en het conflict dat daar speelt. Veel mensen denken bij Baskenland alleen maar aan de afscheidingsbeweging ETA en aan terreur. Mijn dochter zal op school natuurlijk nooit veel leren over de Basken, dus ik dacht: als ik beschrijf hoe mijn dochter kennis maakt met haar tweede vaderland, dan kan dat ook leerrijk zijn voor een breder publiek.

Het is waar: ook Vlaanderen heeft een lange geschiedenis van onafhankelijkheidsstreven, maar dat is een andere kwestie. Ik vind dat iedereen het recht moet hebben om zijn eigen taal en cultuur vrijuit te beleven. In de geschiedenis in Baskenland is dat niet altijd het geval geweest, en in Vlaanderen ook niet, maar daar is het Nederlands nu als meerderheidstaal institutioneel verankerd, terwijl het Baskisch in Baskenland nog altijd een minderheidstaal is. Ik heb mijn eigen taal nooit onderdrukt gezien, eerder integendeel. Ik heb dit boek ook geschreven omdat ik vind dat er vaak zo hard nadruk wordt gelegd op een soort van Vlaamse identiteit of cultuur, waardoor andere minderheden en talen uit het oog worden verloren.

Wat typisch Baskisch is? Een stoofschotel als marmitako? De kerstman Olentzero? Als je echt dieper gaat graven, is geen enkele cultuur een verzameling van gedeelde overtuigingen, gewoontes of kenmerken. Cultureel erfgoed is veranderlijk en soms heel tegenstrijdig; het is eerder een aantal gedeelde discussieonderwerpen en verhalen en het verlangen om samen een gemeenschap te vormen.

Zo omarmen de Basken de zee om over zichzelf te vertellen dat ze vroeger grote zeevaarders waren. Het is een weemoedig verhaaltje voor het slapen gaan, als troost om te vergeten dat de Spaanse marine vandaag de dag de Baskische kusten controleert. Maar het is tegelijkertijd ook een enorm krachtig verhaal. Er zijn Basken die al generaties lang in de diaspora wonen, bij voorbeeld in Argentinië, die allang de taal niet meer spreken en bijna nooit meer naar Baskenland gaan, maar die zich nog altijd Baskisch voelen en er trots op zijn dat de Basken het oudste volk met de oudste taal van Europa zijn. Dat weet elke Bask!”

EEN GEREDIGEERDE VERSIE VAN DIT INTERVIEW VERSCHEEN OP 10 JUNI 2017 IN