Recensie van Anselm Grün, Over hebzucht en begeerte. Ontsnappen aan het streven naar meer. Ten Have, Utrecht, 159 blz.

vijf sterren

De schrijver

Anselm Grün (1945) werd op zijn negentiende benedictijns monnik en studeerde vervolgens theologie en bedrijfskunde. Hij heeft de afgelopen veertig jaar een flinke stapel bestsellers geschreven; Der Spiegel riep hem al uit tot Duitslands spirituele superstar. Jaarlijks verschijnen er zo’n acht boeken van hem in het Nederlands, zoals recentelijk Voluit leven, Leven in balans en Schoonheid ervaren. Daarnaast begeleidt hij in de abdij van Münsterschwarzbach bijna wekelijks retraites en cursussen levensoriëntatie en geloofsverdieping; zijn leergang ‘Spiritualiteit en leiderschap’ wordt ook in Nederland aangeboden.

De thematiek

In Gier (de Duitse titel van het boek) buigt Grün zich dus over begeerte, een menselijke eigenschap met een bar slechte reputatie, zeker onder christenen. Maar wie zich als spaarzaam, milieubewust en oppassend burger verheugt op een donderpreek tegen graaiende bankiers en pornoverslaafden, komt bedrogen uit: aan moraliseren doet Grün niet. Bovendien, begeerte hoort bij het leven. We verlangen immers allemaal rusteloos naar iets, welbeschouwd vooral naar rust, tevredenheid en acceptatie. Naar God dus, duidt Grün.

Maar uit gebrek aan eigenwaarde zoeken we het toch vaak in destructieve en onvervulbare vormen van begeerte en jagen we op meer bezit, geld, zekerheid, aandacht, erkenning, bewondering, seks, eer en macht. Met als gevolg hebzucht, spilzucht of (erger) gierigheid. Pronkzucht, jaloezie en controledwang. Geroddel. Narcisme. Geweld. Of juist altijd de lieve vrede willen bewaren. Geen minuut zonder smartphone kunnen. Eindeloos veel diploma’s willen halen. Altijd iets nuttigs moeten doen. Door je werk geen tijd hebben voor je gezin. Voor alles een verzekering afsluiten. Piekeren over of je het wel goed genoeg doet. Grün weet waar het wringt, ook bij mensen van goede wil.

En Grün weet een uitweg, met Jezus als belangrijkste wegwijzer. Niet alleen met natuurlijk diens uitspraken over de mammon, maar ook met de verzoeking in de woestijn, de leliën in het veld en de storm op het meer van Galilea. Met de dagloners van het elfde uur, de verloren zoon en de nardusolie van Maria. Bijna alle bekende bijbelverhalen blijken over hebzucht te gaan.

Opvallendste stelling

Grün heeft niets tegen eenvoud en de jaarlijkse vasten, maar hij raadt het ascetische pad af. Begeerte kan namelijk ook aanzetten tot spirituele groei: achter begeerte steekt immers het verlangen naar geluk, dat wisten de woestijnvaders al. Het gaat er dus niet om de begeerte uit te drijven, maar wel om haar te aanvaarden, te begrijpen en om te vormen tot levenslust en grootmoedigheid. Het boek besluit hiervoor met een twaalfstappenplan, in de trant van het zelfhulpprogramma van de Anonieme Alcoholisten.

Mooiste zin

‘Omdat men niet werkelijk is, omdat men niet kan genieten van het zuivere zijn, vervangt men het zijn door het hebben. Dat leidt ertoe dat men steeds meer wil hebben.’

Redenen om dit boek niet te lezen

Eenkennig is Grün niet: hij put niet alleen uit christelijke bronnen, maar vindt ook veel leerzaams bij Lao-Tse, het boeddhisme en psychoanalyticus Erich Fromm, de auteur van Haben oder Sein (1976). Maar met het calvinistische arbeidsethos en de protestante genadeleer heeft hij duidelijk minder op. Verwarrend is verder het begrip ‘innerlijke armoede’; dat blijkt uiteindelijk te slaan op innerlijke vrijheid en niet op spirituele dorheid. En waar ligt de grens tussen een obsessie en de behoeftes van ons ‘ware zelf’? Wel eens stapelverliefd geweest?

Redenen om dit boek wel te lezen

Grün is er andermaal in geslaagd een eeuwig actueel moreel probleem te ontrafelen en er een overtuigd christelijk antwoord voor te formuleren. Het boek ademt niet alleen de rust van goedgevulde librije, maar ook van een mild en bedachtzaam pastor, die dankzij al die abdijgasten uitstekend op de hoogte is van het spirituele geworstel buiten de kloostermuren. En die inderdaad zonder te moraliseren zijn lezers (weer) in contact weet te brengen met de christelijke traditie. Geen wonder dat de abdij van Münsterschwarzach zo’n groot parkeerterrein heeft.

Lees ook mijn recensie van grüns boek Het kwaad overwinnen met liefde en vertrouwen (2014)

EEN GEREDIGEERDE VERSIE VAN DEZE RECENSIE VERSCHEEN OP 23 DECEMBER 2015 IN