Recensie van Karen Armstrong, Paulus. Onze liefste vijand. Amsterdam: Hollands Diep (2015), 191 blz.
drie sterren
De schrijfster
De Engelse Karen Armstrong (1944) is een productief en inmiddels vermaard schrijfster van degelijke, maar toch toegankelijke boeken op breed interreligieus en spiritueel gebied. Ze was ooit non, trad in 1969 uit en publiceerde succestitels als Een geschiedenis van God (2003), Islam. Geschiedenis van een wereldgodsdienst (2005) en De Bijbel, de biografie (2007). Haar vorige boek, over religie en geweld, verscheen een week na de aanslag op Charlie Hebdo begin dit jaar. In 2007 won ze de TED-prijs; het prijzengeld daarvan gebruikte ze om het interreligieuze Handvest voor compassie op te stellen.
De thematiek
Paulus beschrijft het leven van de eerste christelijke auteur van wie werk bewaard gebleven is. U weet wel: die fanatieke Farizeeër die begon als vervolger van de Jezusgemeenschap, op weg naar Damascus in een mystieke ervaring Jezus ontmoette en daarna diens belangrijkste apostel werd in o.a. Antiochïe en Klein-Azië. Uit de Handelingen en zijn brieven valt veel, maar lang niet alles te reconstrueren.
Over zijn jeugd is nauwelijks iets bekend, hij was soms jaren zoek en niemand weet hoe en waar hij is overleden. In 64? In 67? Armstrong houdt het er maar op dat hij als ‘klein, subversief grut’ een onduidelijke, ellendige en onterende dood is gestorven in een Romeinse gevangenis, vermoedelijk in het wanhopige besef dat zijn missie faliekant mislukt was.
Maar met wat er wel uit betrouwbare bronnen over hem bekend is, weet Armstrong een levendig verhaal te vertellen over zijn gedachtengoed. En bijzonder interessant: over de religieuze en politieke twisten die in de eerste christelijke gemeenten werden uitgevochten. Zoals over de vraag of een niet-joodse dopeling besneden moest worden of zich aan de spijswetten moest houden. De onbuigzame universalist Paulus blijkt er veel invloed op te hebben gehad.
Opvallendste stelling
Paulus staat te boek als antisemiet en als de man die vond dat vrouwen tijdens de samenkomsten moesten zwijgen. Onzin, stelt Armstrong. Die beruchte zinnen zijn er later ingesmokkeld of stammen uit brieven die na zijn dood onder zijn naam zijn geschreven. In werkelijkheid was Paulus juist een groot voorvechter van sociale gelijkheid, die ‘in onze tijd waarschijnlijk fel kritiek zou hebben geleverd op de mondiale markteconomie met haar reusachtige ongelijkheid in rijkdom en macht’.
Belangrijkste zin
Het grote bewijs voor haar stelling vindt Armstrong in Paulus’ brief aan de Galaten, in de ‘doopkreet’ waarmee mensen indertijd in Antiochië werden begroet, wanneer ze na de doop uit het water oprezen: ‘Er zijn geen Joden of Grieken meer, slaven of vrijen, mannen of vrouwen – u bent allen één in Christus Jezus.’
Redenen om dit boek niet te lezen
In haar poging Paulus te rehabiliteren neemt Armstrong het wel erg onvoorwaardelijk voor hem op. Zijn aanvallen op bloot vrouwenhaar en de joodse wet zouden bijvoorbeeld niet algemeen bedoeld zijn, maar een reactie zijn geweest op een specifiek probleem in Korinthe. Zo poetst ze bijna alle kritiek op ‘St. Paul’ weg. Daarnaast het advies om de bijbel bij de hand houden. Want of u in Paulus’ woorden nu steeds hetzelfde leest als Armstrong?
Redenen om dit boek wel te lezen
Paulus, onze liefste vijand is een vlot geschreven biografie van een nog altijd omstreden maar ook uitzonderlijk belangrijke apostel: zonder deze moeilijke, kwetsbare en volgens Armstrong briljante man zouden u en ik waarschijnlijk nooit van Jezus hebben gehoord. Ook de theologische en historische context waarin hij op pad ging om het evangelie wereldkundig te maken, komt in dit boek goed uit de verf.
Aardig is verder de passage over hoe de vroege kerk zich pas een eeuw na zijn dood is hem is gaan verdiepen, toen de ketterse Marcion met hem aan de haal ging. Maar de mooiste van het boek is toch dat het laat zien door wie de schrijfster van het compassiehandvest zich mede heeft laten inspireren. Namelijk door een sociale utopist uit de eerste eeuw, genaamd Paulus.
EEN GEREDIGEERDE VERSIE VAN DEZE RECENSIE VERSCHEEN OP 18 NOVEMBER 2015 IN
