Recensie van Nadine Akkerman, De Hartenkoningin. Het leven van Elizabeth Stuart. Uit het Engels vertaald en bewerkt door Pon Ruiter, Robert Vernooy en Nadine Akkerman zelf. Querido Facto, 504 blz.
De Britse prinses Elizabeth Stuart (1596 – 1662) is de geschiedenis nogal sneu ingegaan als ‘de winterkoningin’, omdat ze in haar jonge jaren welgeteld één jaar de koningin van Bohemen was. De rest van haar leven zou ze vanuit Den Haag als ballinge hemel en aarde bewegen om haar familiebezittingen in Midden-Europa te heroveren, liefst met militair geweld. Maar helaas voor Elizabeth: pas in 1648, met de vrede van Westfalen, zou haar zoon Karel Lodewijk een deel van de Palts terugkrijgen, maar dan zonder de politieke macht die daar voorheen bij hoorde.
Elizabeths bewogen leven heeft al tientallen dikke boeken opgeleverd. En hoe kan het ook anders, met zoveel dramatische ingrediënten. Ze was een om haar schoonheid, intelligentie en afkomst bejubelde prinses, die om religieus-politieke redenen met ongeëvenaarde praal, maar beneden haar stand wordt uitgehuwelijkt aan een veelbelovende, protestantse Duitse keurvorst. Een extreem eergevoelige koningsdochter bovendien, die in het oog van de Dertigjarige Oorlog terechtkwam, hoogzwanger Praag ontvluchtte en nergens welkom was, behalve dan uiteindelijk in het calvinistische Den Haag van prins Maurits.
Ze werd al op haar zesendertigste weduwe wordt en verloor een aantal van haar dertien kinderen aan de dood of (schande!) aan het katholicisme. Ze mocht rekenen op de onvoorwaardelijke trouw van haar secretarissen en een aantal adellijke houwdegens, maar kreeg ook te maken met verraad en tegenwerking: zelfs haar eigen vader (Jacobus I) en broer (Karel I) lieten haar in de steek. En ondertussen moest ze voor haar geloofwaardigheid wel haar koninklijke status ophouden met juwelen en cultureel sprankelende hoffeesten. Plus dure huurlegers bij elkaar proberen te harken, hoewel de haar beloofde toelagen zelden op tijd werden uitgekeerd.
Spilziek?
Maar was ze inderdaad zo spilziek en frivool als de overlevering wil? Zo’n ontaarde moeder als haar dochter Sophia later zou hebben beweerd? De Leidse historica en letterkundige Nadine Akkerman heeft daar in haar onlangs verschenen boek ‘Elizabeth Stuart. De Hartenkoningin’ haar twijfels bij. Daarvoor heeft Akkerman zich bijna twee decennia onder meer in Oxford verdiept in alle bewaard gebleven correspondentie en kasboeken van Elizabeth Stuart, ook als die in geheime codes of onzichtbare inkt geschreven waren.
Daarnaast gaat Akkerman uitvoerig in op de Europese politiek-historische context: veldslagen, onderhandelingen, verdragen, allianties, onnavolgbare godsdienstige geschillen. Het is wetenschappelijk allemaal heel verantwoord en informatief, maar niet elke minutieuze uitweidingen zullen de liefhebbers van een leesbare koninginnenbiografie boeien.
Amalia rivale
Dat bezwaar wordt gelukkig royaal goedgemaakt met de vele verrassende verhalen die Akkerman over Elizabeths eigen lotgevallen weet te vertellen, bijvoorbeeld rond de rivaliteit met haar voormalige hofdame Amalia van Solms, die ze ooit zelf nog had gekoppeld aan Frederik Hendrik. Ook haar ruzies met zoon Karel Lodewijk over meubilair, beleende familiejuwelen en de inkomsten uit haar Duitse bezittingen geven een aardig inkijkje in de familieverhoudingen.
Akkerman werpt een nieuw en nuchter licht op Elizabeths sterke persoonlijkheid, die als dochter, zus, echtgenote, moeder en weduwe niet over zich heen liet lopen en als staatsvrouw veel meer invloed had dan tot dusver is gedacht. Maar of dat haar nu meteen bewonderingswaardiger maakt? Mij verbaast het anno nu vooral hoe de gekwetste eer, de dynastieke ambities, het enig ware geloof en de onbuigzame alles-of-niets-mentaliteit van een paar machtige enkelingen de bevolking van een heel continent in het ongeluk hebben kunnen storten. En nu maar hopen dat dat, dankzij boeken als die van Akkerman, iets van lang geleden blijft.
EEN GEREDIGEERDE VERSIE VAN DEZE RECENSIE VERSCHEEN OP 7 OKTOBER 2023 IN
Lees hier m’n bespreking van Nancy Goldstones boek, De dochters van de winterkoningin, uit mei 2021.