Recensie van Simone Weil, Liefde is licht. Religieuze teksten. Vertaald door Laurent Bastiaens. KokBoekencentrum, 287 blz.

Drie sterren

De schrijfster en haar vertaler

Simone Weil (1909-1943) was een linkse, sociaal hoogst sensitieve Franse filosofe uit de intellectuele kringen rond Sartre en De Beauvoir; Albert Camus noemde haar ‘de enige grote geest van onze tijd’. Om zelf het moderne slavenbestaan van de arbeiders te ervaren ging ze in een autofabriek werken; ook vertrok ze in 1936 naar Spanje om in de burgeroorlog tegen Franco te vechten. In 1942 vond ze met haar Joodse familie een veilig onderkomen in New York, maar na een paar maanden besloot ze terug te gaan naar Europa om zich vanuit Engeland nuttig te maken voor het Franse verzet. Vanwege haar zwakke gezondheid kwam daar echter niets van.

In augustus 1943 overleed ze in Kent aan tuberculose en zelfopgelegde ondervoeding; ze vond namelijk dat ze uit solidariteit geen recht op had meer en beter eten dan de inwoners van het bezette Frankrijk. Bijna al haar geschriften zijn pas na haar dood gepubliceerd; het in 1962 vertaalde ‘Wachten op God’ wordt nog regelmatig herdrukt.

‘Liefde is licht’ is een bloemlezing uit Weils verzamelde werk, samengesteld en vrij vertaald door de Vlaamse Laurent Bastiaens, die een halve eeuw geleden bij de teksten van Weil genezing vond voor zijn burn-out. In 1993 vertaalde hij ook al haar ‘Brief aan een kloosterling’.

De thematiek

In ‘Liefde is licht’ maken we vooral kennis met de mystica Weil. Want ondanks haar uitgesproken niet-religieuze opvoeding ondergaat ze in 1935 in Portugal haar eerste mystieke ervaring waarin Christus zelf in haar is ‘neergedaald’ en ‘bezit van haar heeft genomen’. Ook in Assisi en een Frans klooster wordt ze overweldigd door een ervaring van goddelijke liefde, dwars door de fysieke pijn van de hevige hoofdpijnen waar ze chronisch aan leed.

In ‘Liefde is licht’ heeft Bastiaens een schat aan aforismen en fragmenten bijeen geveegd waaruit blijkt hoe Weil hierdoor was gaan denken over thema’s als liefde, schoonheid, waarheid, genade en het goede en het kwade. En daarbij was ze bepaald niet eenkennig of dogmatisch; ze verwijst net zo gemakkelijk naar sprookjes, de oosterse en Griekse mythologie als naar het Bijbelse lijdensverhaal, het boek Job en de 16e eeuwse mysticus Johannes van het Kruis. Ook blijkt Plato, naast Christus, een belangrijke bron van Weils filosofie te zijn geweest.

Opvallendste stelling

Fascinerend is vooral hoe centraal de begrippen ‘lijden’, ‘Kruis’ en ‘ongeluk’ in Weils filosofie staan. Het is natuurlijk verleidelijk om dit vooral te verklaren vanuit haar eigen slechte gezondheid, maar daarmee zou ik haar toch tekort doen – net als trouwens in deze poging om haar denken in twee kolommen even kritisch te bespreken. Maar als ik het goed begrijp gaat het bij haar niet om een troostend geloof dat er (ooit) een einde aan het aardse lijden zal komen, maar om het menselijke vermogen ermee in te kunnen stemmen, in navolging van de volkomen uitgeputte en wanhopige Christus aan het kruis.

Centrale zin

“Geen enkel handelen vernietigt kwaad. Dit doet alleen het ogenschijnlijk nutteloze lijden dat volmaakt geduldig is.”

Redenen om dit boek niet te lezen

Nee, Weil is geen gemakkelijk auteur en als u niet een beetje bekend bent met de filosofie van Pythagoras en Plato, zult u wellicht al op pagina 50 de moed opgeven. En voor wie graag zo nuchter mogelijk door het leven gaat, zal het moeilijk zijn van veel van Weils uitspraken al bij eerste, tweede en derde lezing uit te maken of ze nu onmetelijke diepzinnig of toch vooral abstract en cryptisch zijn.

Redenen om dit boek wel te lezen

Gelukkig geven de inleiding van theoloog en ethicus Frits de Lange en de aantekeningen van vertaler Bastiaens de nodige houvast om Weils onmiskenbaar doorleefde aantekeningen te plaatsen en te duiden. En als de (christelijke) mystiek uw belangstelling heeft, dan heeft u aan ‘Liefde is licht’ een rijk en veelzijdig document, waarin u voorlopig nog niet uitgelezen zult zijn.

EEN GEREDIGEERDE VERSIE VAN DEZE RECENSIE VERSCHEEN OP 15 APRIL 2020 IN