Recensie van Gied ten Berge, Land van mensen. Christenen, joden en moslims tussen confrontaties en dialoog (2011). Valkhofpers, 226 blz.
De schrijver
Gied ten Berge (1948) is socioloog en was lange tijd een stuwende kracht achter het Interkerkelijk Vredeberaad (IKV) en Pax Christi. Op dit moment is hij voorzitter van het Steuncomité Israëlische Vredes- en Mensenrechtenorganisaties; ook is hij lid van de werkgroep Kairos Palestina Nederland, die steun zoekt voor de vredesinitiatieven van Palestijnse christenen. Vorige zomer rondde hij in Tilburg de studie vergelijkende godsdienstwetenschappen af.
Zijn thematiek
Palestina, Israël, Jeruzalem. Het beloofde land, het heilige land, de heilige plaatsen. Geen plek ter wereld waarover de emoties zo hoog oplopen en waar religie en politiek zo moeilijk van elkaar te onderscheiden zijn. Ten Berge waagt toch een poging en zet in Land van mensen op een rij hoe er onder christelijke, joodse en islamitische theologen werd en wordt gedacht over ‘het land’ en de staat Israël.
Allereerst komt een reeks christelijke visies aan bod, vanuit zowel katholieke als protestante hoek. Vanzelfsprekend komen daarbij ook Palestijnse christenen aan het woord. Vervolgens passeert een groot aantal joodse denkers de revue, zoals Arendt, Teitelbaum, vader en zoon Kook. Tot slot behandelt Ten Berge enkele islamitische visies op de religieus-politieke betekenis van met name Jeruzalem. Helaas is dit laatste hoofdstuk karig uitgevallen, waarschijnlijk omdat daarover nog niet veel in het Engels is verschenen.
Opvallendste stelling
Land van mensen is vooral interessant omdat het laat zien dat huidige tegenstellingen en coalities lang niet zo onwrikbaar zijn als ze wel eens lijken. Zo blijken de verschillen binnen de drie religies soms groter en principiëler zijn dan die ertussen. Nog steeds zijn er bijvoorbeeld orthodoxe joden die leven naar een rabbinale ‘eed’ uit de diaspora en weigeren ‘de muur en tempel van Jeruzalem te beklimmen’, dat wil zeggen naar politieke macht te streven. Omdat voor hen het beloofde land geen fysiek of politiek, maar een religieus ideaal is.
Ook binnen het christendom wordt er uiteenlopend gedacht over ‘het land’, bijvoorbeeld uit schuldbesef om het antisemitische verleden, vanuit apocalyptische verwachtingen of vanuit bezorgdheid om de universele mensenrechten van niet-joden in een joodse staat. De islam blijkt eveneens zijn bevrijdingstheologen te hebben.
Mooiste zin
De mooiste uitspraak komt van Mark Braverman, een Amerikaans-joods theoloog, die zich bijzonder inspant voor de religieuze gemeenschap van joden, christenen en moslims: “Als zijn vrouw hem een keer ironisch vraagt of hij soms tot het christendom is bekeerd, antwoordt hij: ‘Nee, ik ben jood geworden’.”
Reden om dit boek niet te lezen
Land van mensen is geschreven als universitaire scriptie, waarmee Ten Berge terecht lof heeft geoogst. Als handelseditie is de tekst helaas minder geschikt door het vele vakjargon en een taaie en omslachtige academische stijl. Daarmee doet hij soms een erg groot beroep op het doorzettingsvermogen van zijn lezers. Nee, Ten Berge had de geïnteresseerde leek èn zijn zaak veel goed gedaan als hij de tijd had genomen zijn manuscript te herzien voor een breder publiek.
Reden om dit boek wel te lezen
Ten Berge weet een van de meest complexe en explosieve problemen van onze tijd te ontrafelen en hij maakt duidelijk dat de zaken veel minder simpel zijn dan ze zich in het nieuws van alledag voordoen. Land van mensen is daarmee van belang voor iedereen die zich betrokken voelt bij ‘het land’, ook voor wie de uitgesproken sympathieën en stellige meningen van ‘vredesbeweger’ Ten Berge niet deelt.
Knap daarbij is dat zijn aandacht voor al die verschillende geluiden niet moedeloos maakt – integendeel. De wetenschap dat er zelfs in dit conflict dwarse, dissidente denkers zijn, geeft hoop op dia- en trialoog en wie weet, ooit, zelfs vrede.
