Recensie van Tomáš Halík, De nacht van de biechtvader. Christelijk geloof in een tijd van onzekerheid. Boekencentrum, Zoetermeer, 188 blz.
vijf sterren
De schrijver
Tomáš Halík (1948) is een Tsjechische socioloog, filosoof en psychotherapeut. Hij werd in het geheim tot rooms-katholiek priester gewijd in 1978, het jaar dat collega-Oost-Europeaan Wojtyła paus werd. Na het einde van het communisme kon hij niet aarden in de hiërarchie van de ultraconservatieve Tsjechische rooms-katholieke kerk: een bezoek aan een Tsjechische priesterconferentie ziet hij nog altijd als een ‘boetedoening’. De Nederlandse vertaling van zijn boek ‘Geduld met God’ maakte in 2014 veel indruk en is inmiddels al vijf keer herdrukt.
De thematiek
Afgelopen zaterdag stond in deze krant al een interview met Halík, waarin hij vertelde over het belang van de twijfel voor zijn geloof. Een ander sleutelwoord in ‘De nacht van de biechtvader’ is de paradox; de kern van het christelijke paasverhaal is immers de overwinning door een nederlaag. Die gedachte leidt tot zestien vaak prachtig meanderende meditaties over vragen als waarom een klein geloof beter is dan een groot geloof, waarom de mens geen God moet willen zijn of wat de onbewuste geloofsbelijdenis is in sleetse tussenzinnetjes als ‘God weet waarom’.
Daarnaast gaat hij uitgebreid in op het verschil tussen wetenschap en religie, het belang van filosofie en op de ‘negatieve theologie’, met als uitgangpunt: wat je kunt begrijpen, dat kan nooit God zijn. Maar ook Pippi Langkous, de film ‘The Passion of the Christ’ en ‘Big Brother’ voeren tot onverwachte inzichten. Uitgesproken persoonlijk is zijn In Memoriam voor Johannes Paulus II, die Halík bewondert om zijn rol in de val van het communisme.
Opvallendste stelling
Een opvallend mooie rode draad in de bundel is ‘de tweede adem’, een beeld uit de hardloopsport waarmee Halík aanknoopt bij de ‘donkere nacht van de ziel’ van de 16e eeuwse karmeliet Johannes van het Kruis: pas als je er helemaal doorheen zit, kun je je ware kracht ontdekken. Zo bezien is de huidige religieuze crisis dus een welkome, ‘Babylonische’ kans om tot echte diepte komen. Vandaar ook in Halíks belangstelling voor ‘herbekeerden’, mensen die na een flinke spirituele omweg ontdekken dat de schat al die tijd onder de drempel thuis lag.
Mooiste zin
“Veel mensen kwamen oog in oog met het lijden tot de overtuiging dat ze de ‘hypothese God’ uit hun kijk op de wereld moesten schrappen. Prima, laten we die schrappen: maar wordt daarmee de mate van het lijden in de wereld minder? Of wordt daardoor slechts de kracht van de hoop minder en krijgt het kwaad zo meer kans om niet alleen in de buitenwereld te zegevieren, maar ook het menselijk hart met cynisme en wanhoop te vergiftigen?”
Redenen om dit boek niet te lezen
Halík doet zijn hard zijn best om niet vooringenomen te zijn: het mooie van het geloof in een eindtijd is immers dat je het oordeel aan God kunt overlaten. Toch verliest hij het gevecht tegen zijn eigen intellectuele vooroordelen en stereotypen regelmatig, vooral als hij charismatische evangelisten als Billy Graham voor de bril krijgt. Oké, zijn afkeer van luidruchtige massa’s in stadions zullen velen met hem delen. Maar waarom er zoveel ergernis en energie aan besteed? Anderzijds: het levert wel wat lekker scherpe stekeligheden op.
Redenen om dit boek wel te lezen
Hoewel de essays uit 2005 stammen, zijn ze zeker nog niet achterhaald: de passages over de redeneerfouten in het atheïsme lijken wel speciaal te zijn geschreven voor Nederlandse politici op religiejacht. ‘De nacht van de biechtvader’ is een waardige opvolger van ‘Geduld met God’: van een schrijver die zo veelzijdig belezen is, zo bewegelijk denkt en zo helder kan schrijven over het mysterie, krijg je niet gauw genoeg. Gemakkelijke lectuur is het overigens niet: Halík gooit u in het diepe, want alleen daar leert een mens zwemmen en aan ‘goedkoop’ en ‘oppervlakkig’ heeft hij een letterlijk godsgruwelijke hekel. Een boek om meer dan eens te herlezen.
EEN GEREDIGEERDE VERSIE VAN DEZE RECENSIE VERSCHEEN OP 23 MAART 2016 IN
