Recensie van Mohamed Ajouaou, Wie is moslim? Geloof en secularisatie onder westerse moslims. Zoetermeer: Meinema, 2014. 237 blz.

drie sterren

De schrijver

Mohamed Ajouaou (1968) is een Nederlands burger van Marokkaanse afkomst. Hij volgde een sociaal-culturele opleiding en is sinds 2007 hoofd islamitische geestelijke verzorging bij het Ministerie van Veiligheid en Justitie. Vijf jaar terug promoveerde hij op de dissertatie ‘Imam achter tralies’, dat werd uitgeroepen tot de beste Nederlandstalige islamitische theologische publicatie van het decennium. Tegenwoordig doet hij als docent islam aan de Vrije Universiteit onderzoek naar de betekenis van het niet-canonieke du’a-gebed in de islam.

De thematiek

Het leek zo simpel indertijd, toen duidelijk werd dat de Turkse en Marokkaanse gastarbeiders hier zouden blijven en hun kinderen hier zouden opgroeien. Het was alleen maar een kwestie van tijd dat ook hun geloof zou verwateren en ze rationele burgers en moderne consumenten zouden worden – net als al die christelijke Nederlanders die de kerk hadden verlieten. Eén, hooguit twee generaties nog. Maar wat blijkt? De sociologen hebben zich vergist. Volgens het CBS groeit het aantal praktiserende moslims nog steeds en socioloog Koopmans concludeerde in 2013 dat ons land bijna een miljoen islamieten telt, van wie de meerderheid fundamentalist. Dat slaapt slecht, zeker na die afgrijselijke beelden uit de Lineausstraat, Parijs en Irak.

Ajouaou meent dat die slapeloosheid vooral komt door een misverstand rond het begrip ‘praktiserend moslim’. Want wie zich strikt houdt aan de regels voor gebed of varkensvlees, hoeft helemaal geen hatelijke ideeën te hebben over vrouwen of homoseksuelen. Sterker nog: zulke ‘zichtbare indicatoren’ zeggen niets over je religieuze beleving. Als je jezelf moslim noemt, laat je alleen maar weten dat je voldoet aan het ‘basisprofiel van de moslim’ en de ‘zes pijlers van het geloof’ onderschrijft: je gelooft in de Ene God, in engelen, in de heilige boeken, het hiernamaals, de voorzienigheid en je spreekt met eerbied over de profeten (onder wie Jezus). En verder kun je legio, ook rationele, kanten op. Zo leert althans de geschiedenis, waarin islamitische theologen al vroeg heel uiteenlopend dachten over concepten als predestinatie, vrije wil en eigen verantwoordelijkheid.

Opvallendste stelling

Het feit dat de westerse moslims niet massaal van hun geloof zijn gevallen, betekent niet dat de islam immuun is voor secularisering, stelt Ajouaou. Hij signaleert zelfs dat op internet het debat daarover onder moslims opvallend hevig woedt. De tegenstanders vrezen atheïsme, uitgeholde rituelen en ‘verwestering’. De voorstanders snakken naar een ‘seculiere islam’, waarin moskee en staat gescheiden zijn, man en vrouw gelijk zijn en geweld resoluut wordt afgewezen. Maar omdat ook de ‘seculiere moslims’ sterk aan hun geloof hechten, is de voorspelde secularisering uitgelopen op een verrassend proces van religieuze hervorming.

Sympathiekste zin

“Het zegt veel over de religiositeit van een gelovige of hij of zij zich wil verdiepen in andere religies of niet, of hij of zij deze kennis als een ‘bedreiging’ voor het eigen geloof ziet, en ook hoe hij of zij omgaat met de informatie en de verhalen die vanuit islamitisch perspectief verteld worden over die andere religies en levensbeschouwingen.”

Redenen om dit boek niet te lezen

Ajouaou was ooit beleidsadviseur en dat is te merken. Zo heeft een mens geen geloof, maar een geloofsstructuur en struikelen we over significante indicatoren en ander ongerieflijk jargon. Het belangrijkste, laatste hoofdstuk van het boek bezwijkt bijkans onder de opsommingen en categorieën. Ook had hij de onlogische term ‘seculiere islam’ beter kunnen mijden.

Redenen om dit boek wel te lezen

Wie al een en ander van de islam weet, kan van theoloog Ajouaou nog veel opsteken, bijvoorbeeld over de (uiteindelijk uitgemoorde) stroming van de Kharijieten – zeg maar de Katharen van de islam. Maar zijn belangrijkste bijdrage is dat hij laat zien dat er natuurlijk nog altijd verstandige, betrokken en gewoon vriendelijke moslims zijn, die zich vanuit hun geloof uitspreken voor theologische hervorming en godsdienstvrijheid. Hoeveel dat er zijn en of zij uiteindelijk de toekomst gaan bepalen? Geen idee. Maar het slaapt wel beter.

EEN GEREDIGEERDE VERSIE VAN DEZE RECENSIE VERSCHEEN OP 11 FEBRUARI 2015 IN