Recensie van Frans Verhagen, Pilgrim Fathers. Van Leiden naar het beloofde land, 1620. Omniboek, 141 blz.

Drie sterren

De schrijver

Frans Verhagen (1954) studeerde ooit sociologie en rechten en promoveerde in 2015 op een proefschrift over staatsman Charles Ruijs de Beerenbrouck. Sinds 1980 schrijft hij in een aantal Nederlandse en Vlaamse bladen vooral over de Verenigde Staten. Eerdere boeken van Verhagen: ‘De Founding Fathers’ (2016), ‘Lincoln’ (2017), ‘De Kennedy’s’ (2018) en zeer onlangs nog, samen met Paul Verhagen, ‘Het Amerikaanse presidentschap’.

De thematiek

In ‘Pilgrim Fathers’ beschrijft Verhagen de wederwaardigheden van een legendarisch groepje Engelse kolonisten die tussen 1620 en 1629 een van de eerste nederzettingen in de huidige Verenigde Staten hebben gesticht. Hun verhaal dat één van hen indertijd heeft opgeschreven, is in die vierhonderd jaar uitgegroeid tot een belangrijke ontstaansmythe van de VS, zeker sinds Lincoln midden in de Burgeroorlog in 1863 hun ‘Thankgivings’ tot een nationale feestdag bombardeerde; niet voor niets ook dat minstens negen Amerikaanse presidenten zich er graag op mochten beroemen van hen af te stammen.

En inderdaad staat hun mythe bol van vallen en opstaan, van hoop en wanhoop, van overleving en doorzettingsvermogen. Toch is dat volgens Verhagen maar ‘een relatief slappe versie van het echte verhaal’, dat hij graag voor de Nederlandse lezers uit de doeken doet.

Nu zult u misschien denken: interessant, die Amerikaanse geschiedenis, maar wat moet dat in deze rubriek? Wel, het religieuze belang van het verhaal van de Pilgrim Fathers – de groep bestond overigens voor meer dan de helft uit vrouwen en kinderen – zit grotendeels in hun bijzondere plek in de geschiedenis van de Europese Reformatie en geloofsvervolging. Want deze strenge puriteinen lagen in Engeland al decennia lang overhoop met het koninklijke gezag, onder zowel de katholieke Mary Tudor, als de anglicaanse Elizabeth I en James I.

In de Nieuwe Wereld hoopten ze strikt te kunnen gaan leven volgens de Bijbel, à la de eerste christenen. En dat streven levert inderdaad een spannend relaas op, vol tegenwind, goddelijke wil, arrogantie en onnozelheid, indianenverhalen en interne conflicten, die volgens Verhagen overigens niet zelden eerder economisch dan een religieus gemotiveerd waren.

Interessantste passages

Extra interessant voor de Nederlandse lezers is dat de Pilgrim Fathers tussen 1608 en 1620 eerst nog hun heil zochten in Leiden, waar ze zich hartstochtelijk mengden in het debat tussen de precieze calvinisten en de rekkelijke remonstranten over de knallende kwestie van de predestinatie.

Maar hoewel de orthodoxen met het gelijk zouden gaan strijken, voelden de 300 Engelse Pilgrims zich nooit helemaal thuis in het verder toch zo sobere Holland, waar de zondagsrust naar hun idee onvoldoende werd gerespecteerd en de kinderen zich steeds Hollandser gingen gedragen. Dus besloot men de grote oversteek te wagen, al was het nog een hele klus om de financiering daarvan rond te krijgen – uiteindelijk zouden in totaal maar zo’n tachtig Pilgrims scheep gaan naar de Nieuwe Wereld , met in het ruim overigens een flinke voorraad Hollandse kaas.

Belangrijkste zin

“…het idee dat de […] de puriteinen naar Amerika kwamen om vrijheid van geloof te realiseren botst met de feiten. Het ging om vrijheid van hún geloof. Ze schiepen een theocratie, er is nauwelijks een ander woord voor.”

Redenen om dit boek niet te lezen

Helaas gaat Verhagen ervanuit dat zijn lezers ook wel zullen vinden dat geloof en godsvertrouwen niet meer van deze tijd zijn en dat je er dus vooral lekker badinerend over moet schrijven.

Redenen om dit boek wel te lezen

‘Pilgrim Fathers’ geeft een mooi compleet beeld van weer zo’n bepalend moment uit de wereldgeschiedenis. Bijzonder interessant tot regelrecht schokkend zijn verder de passages over de verhouding tussen de toch zo christelijke kolonisten en de oorspronkelijker bewoners van Amerika: van afhankelijkheid tot wantrouwen, van vertrouwen tot ongekende moordpartijen. Helemaal wrang, zeker nu, is natuurlijk dat de nieuwkomers zelfs de helpende hand van God zagen in de besmettelijke ziektes die ze uit Europa hadden meegenomen en waar de indianen met hele stammen tegelijk aan overleden. Laten we dus maar hopen dat de mensheid die houding nu toch echt voorbij is.

EEN GEREDIGEERDE VERSIE VAN DEZE RECENSIE VERSCHEEN OP 25 MAART 2020 IN