Recensie van SIGRID COENRADIE EN KOEN HOLTZAPFFEL (RED.), SPELEN MET GRENZEN. OVER CONTRASTERVARINGEN. KokBoekencentrum, 159 blz.
drie sterren
De schrijvers
Maar liefst zeventien theologisch geschoolde remonstranten hebben bijgedragen aan deze bundel. Onder hen hoogleraren als Christa Anbeek en Peter Nissen, maar ook ‘gewone’ predikanten uit bijvoorbeeld Lochem, Meppel of Doesburg. Plus een drietal studenten aan het Remonstrantse Seminarium, van wie de jongste trouwens wel al 46 jaar is.
De thematiek
De aanleiding voor ‘Spelen met grenzen’ is Christa Anbeeks boek ‘Voor Joseph en zijn broer’, dat tegelijk met deze bundel bij Ten Have is verschenen. Daarin vertelt ze over de zelfmoorden in haar familie, haar burn-out en wat ze van haar spelende kleinzoon leerde, ook in theologische en filosofische zin.
Centraal in haar verhaal staan ontregelende ‘contrastervaringen’: ervaringen die je hele bestaan op z’n kop zetten, je grenzen ver te buiten gaan en je bewust maken van je kwetsbaarheid. Ze kunnen leiden tot verwondering, dankbaarheid en mystieke verrukking, maar ook tot verbijstering, paniek en vertwijfeling, bijvoorbeeld als de dood van een geliefde je overvalt.
Vrijzinnige uitwerkingen
Met Anbeeks ‘ervaringsgerichte theologie’ en haar ideeën over contrastervaringen en de heilzame werking van (ritueel) dialogisch spel kun je grenzeloos veel vrijzinnige kanten mee uit, zo blijkt uit de opstellen waartoe zij haar geloofsgenoten in ‘Spelen met grenzen’ heeft geïnspireerd. Ze schrijven over grensgangers als Paul Tillich en de belang van het woord ‘verwondering’ in de remonstrantse geloofsbelijdenis. Over dubbelgangers, Hannah Arendts ‘nataliteit’ en het geschilderde leven van Charlotte Salomon.
En omdat de persoonlijke ervaring centraal staat, is er ook flink wat ruimte voor het theologische belang van autobiografisch zelfonderzoek, al dan niet binnen de veilige omgeving van de kerkgemeenschap. Bijvoorbeeld over wat de zelfmoord van je vader met je heeft gedaan, hoe het is om dove ouders te hebben en wat de mystagogie je te bieden heeft. Of over hoe de dood van je moeder of een zorgelijke zwangerschap je kan doen besluiten om predikant of haptotherapeut te worden.
Ook gaat het over de schoonheid van dansen en liturgische spel, over gezamenlijke maaltijden, stille tochten en waarin de kerkdienst-met-koffie-na verschilt van een avondje naar de schouwburg. Of over wat je raakt in de gedichten van Tomas Tranströmer of in dat schilderij in de wachtkamer van het ziekenhuis, waar je partner een naar onderzoek ondergaat.
Kernzin
De kernvraag van dit boek, uit de bijdrage van Christa Anbeek: ‘Wat wordt zichtbaar op existentieel, spiritueel en moreel gebied als wij ervaringen van kwetsbaarheid, fragiliteit en aanraakbaarheid als bron van theologie nemen?’ Ook mooi is deze, van Jan Berkvens: ‘Ik zie God niet. Ik ervaar God wel. Ik ervaar God in de grote contrastervaringen, bijvoorbeeld daar op de grens van de dood.’
Redenen om dit boek niet te lezen
Lang leve de hoogst individuele ervaring van sensibele zielen, maar het verband tussen alle bijdragen is soms erg broos: een ontregelende mystieke ervaring lijkt me toch van een heel andere orde dan het besef dat je aan de grens met Duitsland woont.
Ook wordt uw recensent knap balorig van zinnen als ‘Het behoort tot de dialectiek van het menselijk leven dat elke mogelijkheid naar haar eigen grens voert en daarmee naar datgene wat haar begrenst’, ‘Als bij het vertellen van het eigen levensverhaal het raadsel van het zelf blijft bestaan en de verteller dit raadsel niet laat verdringen door een opeisbare identiteit, kan godskennis geradicaliseerde zelfkennis worden’, ‘Alleen in het luisteren naar wat in jezelf verborgen is, kun je aan jezelf gegeven worden’ en ‘congruent worden met jezelf.’
Redenen om dit boek wel te lezen
Daartegenover staat gelukkig ook een mooi essay van Koen Holtzapffel, over de avontuurlijke aartsvader Jakob, die heel wat grenzen over moest voor hij de naam Israël kreeg. Zo geeft ‘Spelen met grenzen’ een veelzijdig beeld van een energieke geloofsgemeenschap op zoek naar vernieuwing. Het leest als een enthousiaste brainstorm bij Anbeeks ‘Voor Joseph en zijn broer’, waarmee het de komende maanden ongetwijfeld in menig vrijzinnige gespreksgroep terecht stukgelezen zal worden.
EEN GEREDIGEERDE VERSIE VAN DEZE RECENSIE VERSCHEEN OP 10 OKTOBER 2018 IN
