Recensie van Awraham Soetendorp en Annemiek Leclaire, ‘Levenslessen van een rabbijn’. Balans, 155 blz.

5 sterren

De schrijvers

Awraham Soetendorp (1943) was van 1968 tot 2008 rabbijn van de Liberaal Joodse Gemeente in Den Haag. Daarnaast reisde hij stad, land en wereld af als president / oprichter / lid van bijvoorbeeld het fonds Hoop voor Kinderen, het Internationale Groene Kruis en de beweging One Voice, dat vredesgroepen in Palestina en Israël bij elkaar brengt. Zijn levenslessen werden opgetekend door NRC-journaliste Annemiek Leclaire (1969), die al heel wat interviews over zingeving op haar naam heeft staan.

De thematiek

Het had niet veel gescheeld of baby Soetendorp was niet ouder dan drie maanden geworden. Maar dankzij een gewetensoprisping van een ontroerde SS-officier kregen zijn ouders de kans om onder te duiken en hun kindje in een koffer met luchtgaten naar een hun volstrekt onbekend pleeggezin in Velp te laten smokkelen, waar het de Grote Ramp zou overleven.

Pleegvader Bertus haalde het eind van de oorlog niet: hij kwam een dag voor de bevrijding door een granaatinslag om het leven – naar verluidt omdat hij peutertje Awraham met zijn lichaam had beschermd. Deze maand hoopt Soetendorp ‘beezrat HaSjem’ (met Gods hulp) zelfs de leeftijd der zeer sterken te bereiken, wat een mooi moment is om terug te blikken op zijn leven en wat hij daarvan geleerd heeft.

Want gemakkelijk was zijn jeugd alvast niet, met ontredderde ouders en een inwonende tante die emotioneel zwaar gehavend uit de kampen teruggekomen was, terwijl hij toch zo z’n best deed. En als dan ook nog eens je kleine zusje, je bent nog geen tien, door jouw toedoen een oog verliest, dan loop je al heel jong op tegen nauwelijks te beantwoorden vragen rond schuld en verantwoordelijkheid. Maar er werd in ‘lachhuis’ Soetendorp ook prachtig gezongen en tomeloos hard gewerkt voor de herbouw van synagogen.

Soetendorp vertelt over hoe hij net als zijn vader als rabbijn werd, over het tweerichtingsverkeer van pastorale ontmoetingen en hoe ondoenlijk het soms was om een balans te vinden tussen die persoonlijke aandacht en zijn praktische, internationale dadendrang. Over hoe hij gaandeweg milder werd, maar soms ook duidelijke grenzen moest stellen. Zelfs woest kon worden toen hem eens gevraagd werd zijn lezing over de Holocaust in een kwartiertje af te raffelen. Hij citeert gedichten, bezingt zijn liefde voor zijn vrouw en verhaalt van zijn talloze schoolbezoeken om kinderen over de verschrikkingen van buitensluiting, onverschilligheid en de Holocaust te vertellen.

Opvallendste stelling

Bijzonder boeiend is daarnaast wat Soetendorp zegt over zijn theologische ankers. En dan gaat het om de betekenis van de rituelen, de vrije wil en de opdracht om in afwachting van de ‘masjieach’ (messias) samen met God de schepping te vervolmaken. Om de wijsheid van chassidische verhalen, het belang interreligieuze samenwerking en wat hij heeft geleerd van bijvoorbeeld Luria, Levinas en Jonathan Sachs. Hoogst verhelderend voor wie nog mocht menen dat het jodendom een gepasseerd voorstadium van het christendom zou zijn.

Mooiste zinnen

‘Het is een wonder dat we niet allemaal ons verstand verloren hebben.’ En: ‘Je bent bevrijd om het beste in jezelf en in de ander naar boven te halen.’

Redenen om dit boek niet te lezen

Nu, daar kan ik zeldzaam kort over zijn: er is geen enkel excuus om dit boek niet te lezen. Complimenten ook voor de stille kracht achter dit boek, Annemiek Leclaire, om hoe ze de rode draden uit Soetendorps leven met elkaar heeft vervlochten.

Redenen om dit boek wel te lezen

Soetendorps levensverhaal komt als geroepen, ook los van de recente, gelukkige twijfelachtige berichten over hoe schrikbarend weinig de jongere generaties nog zouden (willen) weten van wat zich tachtig jaar geleden in Europa heeft afgespeeld. Hij zal u inspireren om daarover te blijven nadenken en vertellen, aan uw (klein)kinderen, op scholen, nu hij dat stokje straks toch echt zal moeten afgeven. Daarnaast heeft u met dit boek een toegankelijke inleiding in wat voor hem de essentie van het hedendaagse (liberale) jodendom is en hoe dat metterdaad kan bijdragen aan in elk geval de hoop op een rechtvaardige, vreedzame en duurzame wereld.

Een geredigeerde versie van deze recensie verscheen op 8 februari 2023 in

Lees ook Maaike van Houtens interview met Soetendorp uit januari 2018