Recensie van Ineke Noordhoff, Ontaard land. De strijd van een Groninger tegen de gasregenten. Atlas Contact, 302 blz.
Op een middag in maart 1976 bevond mijn moeder zich in het kleinste kamertje van de doopsgezinde pastorie in Sappemeer. Plotseling klonk er plotseling een doffe onderaardse knal en begon het veen te trillen. Het water in de toiletpot golfde omhoog en in de gang viel kalk van de muur. De volgende dag stond in de krant dat er waarschijnlijk ergens boven Groningen een straaljager door de geluidsbarrière gegaan was. Dat van die geluidsbarrière geloofde mijn moeder graag. Maar de oorzaak zat naar haar indruk niet hoog in de lucht, maar diep onder de grond. Alleen: wie geloofde er toen een nuchtere Sappemeerster domineesvrouw?
Zesenveertig jaar en honderden geregistreerde, vaak veel zwaardere aardbevingen later weten we dat ze vermoedelijk gelijk had, helaas. Scheuren in de muur, gestutte gevels, je niet meer veilig voelen in je eigen bed: de Groningers zijn er al jaren meer dan klaar mee. Dus toen minister Wiebes in 2018 eindelijk ferm besloot dit jaar de gaskraan dicht te draaien, was er opluchting in het Noorden. Al was dat nog even buiten Poetin en de geopolitieke machtsstrijd rond de gaswinning gerekend. Want macht, daar ging het altijd al om, ook in Nederland, zo stelt Ineke Noordhoff in ‘Ontaard land’.
Journaliste en landschapshistorica Noordhoff is goed thuis op en in de grond waaruit het Groningse gas wordt opgepompt. Breukvlakken, knip- en kattenklei, natte veengronden, ze kan er een hoop over vertellen. Verder weet ze dat de ellende niet pas met de gaswinning begonnen is: de aanleg van het Eemskanaal in de negentiende eeuw en de grootschalige turfstekerij waren eerder ook al een zware aanslag op het water- en bodempeil. En zag abt Emo uit Wittewierum trouwens niet al in de dertiende eeuw het verband tussen de vernietigende stormvloeden en de veel te gretige landontginning uit zijn tijd?
Maar los van al dat geologische geblunder uit de geschiedenis: het huidige grote verdriet van Groningen steekt in hoe de NAM en de overheid al vanaf de eerste aardbevingsschade meenden te kunnen omspringen met gedupeerde bewoners. Zoals met Henk Tienkamp uit Woltersum, waar hij een mooi oud huis aan het opknappen was, totdat de kozijnen zo ver uit het lood hingen dat de aannemer de klus teruggaf.
‘Ontaard land’ vertelt van Tienkamps odyssee door een doolhof aan instanties, loketten en hulpregelingen, die vooral bedoeld leken om hem niet te helpen. Van de talloze duurbetaalde experts die even kwamen kijken en dan pas vele beloofde maanden later foute of onvolledige rapporten uit de la opdiepten. Van wederzijdse achterdocht, kastjes & (wankele) muren en bizarre bureaucratie, en of je maar even wilde bewijzen dat jouw schade heus door de gaswinning kwam. Van hoe zelfs een eigenzinnige assertieveling als Tienkamp na vier jaar murwgestreden zijn gedroomde paradijs in Woltersum opgaf, hoewel hij op het allerlaatst mooi wel zijn gelijk kreeg.
Noordhoff staat pal achter Tienkamp en zijn tienduizenden lotgenoten en legt de schuld van alle problemen zonder pardon bij de kortzichtige ‘gasregenten’, dat legertje aan beroepsbestuurders dat volgens haar uit vrees voor machtsverlies niet in echte, duurzame oplossingen denken kan. Haar alternatief: vertrouw belangrijke beslissingen voortaan toe aan creatieve, via loting samengestelde burgerfora, zoals dat bijvoorbeeld in het Groningse ‘Toukomstpanel’ gebeurt. Of laat noordelingen weer kleinschalig op wierden gaan wonen, waar bij overstromingen drones de boodschappen komen brengen. Wilde plannen? Ja wis. Maar erg verkeerd ruiken ze niet.
EEN GEREDIGEERDE VERSIE VAN DEZE RECENSIE VERSCHEEN OP 30 APRIL 2022 IN