Recensie van Sam Janse e.a., Weerbaar leven. Burgerlijke ongehoorzaamheid en profetisch protest. KokBoekencentrum, 128 blz.
4 sterren
De schrijvers
Er hebben bij elkaar twaalf (van wie helaas maar twee vrouw) overwegend protestantse schrijvers een bijdrage geleverd aan dit derde boekje uit de levensserie, ‘Weerbaar leven’. Onder hen hooggeleerde theologen als Gijsbert van den Brink, Bert de Leede en Sam Janse, de auteur van onder meer de ‘Groene catechismus’. Maar er komen ook (mij) minder bekende deskundigen aan het woord: van predikant, klimatoloog, planoloog, buurtpastor, CDA’er en SGP’er tot aan een ‘gewoon’ lid van een Gereformeerde Gemeente.
De thematiek
Mag je als christen klimaatactivist zijn? Nu, daarover zijn de auteurs uit deze bundel het oerend met elkaar eens: ja, dat mag. Sterker nog: dat moet. Wat niet meteen betekent dat u a.s. zaterdag de A12 op moet. Maar wel dat u in elk geval binnen uw eigen gemeente er eens goed voor moet gaan zitten om rustig met elkaar te bespreken wat God van u verwacht nu de schepping wordt bedreigd. Mag u vertrouwen op de goddelijke voorzienigheid en zal het dus niet zo’n vaart lopen met de klimaatcrisis? Of wordt het de allerhoogste tijd dat wij mensen onze verantwoordelijkheid nemen? En desnoods in verzet komen tegen de overheid, als die tegen Gods wetten in handelt?
De Bijbel biedt alvast de nodige voorbeelden van profeten die het gezag ter verantwoording durfden te roepen: Natan, Elia, Jeremia. En wat dacht u van Sifra en Pua, de twee burgerlijk hoogst ongehoorzame vroedvrouwen die tegen het bevel van de farao in weigerden alle pasgeboren Joodse jongetjes te doden? Johannes de Doper, Paulus en Jezus zelf waren evenmin meegaande modelonderdanen van de toenmalige autoriteiten.
Maar ook het recentere verleden biedt inspirerende voorbeelden, zoals Benjamin Lay (1682-1759), een excentrieke quaker die met veel spektakel voorop liep in de strijd tegen de slavernij. Of de Duitse dominee Christian Führer, die erbij was toen de Muur viel. Want u hoeft in deze gepolariseerde tijden heus niet per se links te zijn om te beseffen dat wij materialistische westerlingen met onze onverantwoord grote ecologische voetafdruk in feite ernstig zondigen tegen wat Micha en Jezus leren over rechtvaardigheid, trouw, nederigheid en de liefde voor God en de naaste.
Opvallendste stelling
Blijft de vraag of het recht op (of de plicht tot) burgerlijke ongehoorzaamheid wel past binnen een democratie. Ook hierop is het antwoord volmondig ja. Maar dan wel onder elf strikte voorwaarden, waarbij geweldloosheid en openheid voorop staan, zoals ook Martin Luther King en Mahatma Gandhi altijd gesteld hebben. Al leert de geschiedenis dat zelfs in een democratie grote sociale veranderingen zelden tot stand komen zonder dat er een ruit sneuvelt of een gebouw wordt bezet.
Centrale zin
Uit het essay van Sam Janse: ‘Mijn conclusie is dat er vanuit het christelijk geloof een verplichting is om in verzet te komen tegen slecht regeringsbeleid dat niet doet wat nu gedaan moet worden. Soms moet je doen wat volgens de regel niet mag. Je mag de deur van je buurman niet intrappen om daar binnen te komen, behalve als zijn huis in brand staat. Dan moet het zelfs. Om de buurman en zijn gezin te redden.’
Redenen om dit boek niet te lezen
Helaas richt deze bundel zich vooral tot de eigen kring van belijdende PKN’ers. Anderzijds: je moet ergens beginnen en het zal al moeilijk genoeg zijn om de discussie binnen de eigen gemeente te voeren, ondanks alle meegeleverde handvatten voor studie- en gespreksgroepen. Seculiere lezers zullen verder ongetwijfeld vallen over de overtuiging dat de wetten van God van een hogere orde zijn dan die van de mensen.
Redenen om dit boek wel te lezen
Of u het nu altijd eens bent (en wilt zijn) met de auteurs: ‘Weerbaar leven’ biedt een uitdagende, toegankelijke en praktische aanvulling op bijvoorbeeld Trees van Montfoorts ‘Groene theologie’ (2019) en de encycliek van paus Franciscus, ‘Laudato Si’ uit 2015. En hoewel de auteurs zelf de link niet leggen en de omstandigheden toen anders waren: is ‘Trouw’ dik tachtig jaar geleden niet begonnen als protestantse verzetskrant?
