Recensie van Willem van der Horst, Met beide benen op de grond. God ontdekken in je levensverhaal. Amsterdam: Buijten & Schipperheijn Motief. 222 blz.
twee sterren
De schrijver
Willem van der Horst (1952) volgde in Utrecht maar liefst drie opleidingen: culturele antropologie, sociologie en sociale psychologie. Hij studeerde voorts homiletiek (‘kanselwelsprekendheid’) in Kampen. Sinds 1978 is hij docent godsdienstpsychologie, pastoraat en groepsdynamica aan de Gereformeerde Hogeschool in Zwolle. Daarnaast werkt hij als zelfstandig psychotherapeut. Eerder schreef hij Zelfstandig worden (1998), een boekje voor de oudere jeugd over het ‘groeien in afhankelijkheid van God’.
De thematiek
Van der Horst komt uit een orthodox-gereformeerd nest, maar van de overtuiging dat de mens van nature slecht en zondig is, heeft hij duidelijk afscheid genomen. Want zondeval of niet: wie naar Gods beeld geschapen is, kan immers niet anders dan naar het goede neigen en tot in de diepste lagen van zijn ziel terugverlangen naar schoonheid, zuiverheid en rechtvaardigheid.
Weg dus met dat loodzware schuldbesef, dat negatieve zelfbeeld en die versmoorde, vergiftigde levenslust. Word volwassen, ook in je (christelijke) geloof en vind de verbinding met jezelf, met de rest van de wereld en met God terug. Word je bewust van je mogelijk infantiele, op angst gebaseerde godsbeeld en ga in je levensverhaal op zoek naar de oorzaak daarvan.
Want het meeste religieuze leed, weet psycholoog Van der Horst, laat zich verklaren uit de onvermijdelijke krenkingen die we in onze kindertijd oplopen – ouders en opvoeders zijn immers ook maar mensen. Daarbij beroept hij zich niet alleen op psychologen als Freud, Erich Fromm, H.C. Rümke en Aleid Schilder, maar zeker ook op bijbelse auteurs als Paulus en Prediker.
De praktijk komt vervolgens aan bod in een aantal concrete oefeningen om met je afweerpatronen af te rekenen, je eigen behoeften en dromen te erkennen en jezelf en anderen te vergeven.
Opvallendste stelling
Verrassend is vooral het verband dat Van der Horst ziet tussen godsbeeld en de negen karaktersoorten waarin de theorie van het enneagram de mensheid indeelt. De ‘perfectionisten’ onder ons zullen in God bijvoorbeeld vooral een strenge criticus zien, die trouwens wel eens wat vaker zou mogen ingrijpen. Heb je het karakter van ‘helper’, dan identificeer je je het liefst met Jezus als heiland en de ambitieuze ‘presteerder’ beleeft God in de eerste plaats als overwinnaar.
Verder is elk karaktertype behept met eigen valkuilen en karakterzonden, zoals woede, trots en ijdelheid. Die je dan weer kunt leren los te laten met behulp van een op jouw karaktertype toegesneden bijgeleverd gebed.
Karakteristieke zin
‘God grijpt niet in omdat hij in ons gelooft, en omdat hij ons onze verantwoordelijkheid niet wil afpakken. Hij wil een relatie met volwassen mensen die volwassen omgaan met hem en met de wereld.’
Redenen om dit boek niet te lezen
Die link tussen godsbeeld en enneagram is leuk gevonden, maar loopt al gauw uit op systeemdwang: alles en iedereen zal en moet in één van die negen hokjes passen. Dat wordt dus smokkelen als je bijvoorbeeld ‘maar’ zeven hoofdzonden te verdelen hebt. Ook de in de titel beloofde levensverhalen stellen teleur: de boodschap van het (autobiografische?) verhaal van de gekromde koningszoon ligt er wel erg vet bovenop.
Redenen om dit boek wel te lezen
Met beide benen op de grond is een sympathieke poging om mensen die van huis uit gebukt gaan onder schuldbesef te helpen een eigen, onbevreesde christelijke draai te vinden in het (post)moderne leven. Daartoe vertaalt Van der Horst onbekommerd zwaarbeladen bijbelse begrippen (zoals ‘vlees’) in lichter psychologisch jargon (zoals ‘ego’). En hoewel niet origineel, zijn spirituele interpretaties van wereldse avonturenverhalen over Odysseus, Frodo en ‘Godfather’ Don Corleone zijn zonder meer aardig.
Van der Horst durft bovendien over de schutting te kijken en van oorsprong esoterische uitvindingen als het enneagram in zijn winkelwagentje te leggen. Met als impliciet motto: onderzoek alles, behoud het goed en vermijd elk kwaad, ook als zich dat voordoet als de enig juiste leer.
Een geredigeerde versie van deze recensie verscheen op 1 oktober 2014 in 