Jan Papy en Joris Tulkens, In de ban van Mohammed. Nicolas Cleynaerts’ bieven uit de Arabische wereld. Sterck & De Vreese, 400 blz.
Twee sterren
De schrijvers
De Vlaamse theoloog en humanist Nicolas Cleynaerts (1493-1542) was tot de negentiende eeuw befaamd om de leerboeken waarmee hij vele generaties theologen snel Grieks, Latijn en Hebreeuws bijbracht. Ook zijn brieven over zijn verblijf in Spanje, Portugal en Marokko zijn na zijn dood nog verschillende keren uitgegeven. De huidige, wetenschappelijke vertaling van nu alle 61 bewaard gebleven brieven is van Jan Papy, hoogleraar Latijn in Leuven, en mede-classicus Joris Tulkens. Van Tulkens verscheen in 1993 een historische roman over Cleynaerts’ leven verscheen, ook al onder de titel ‘In de ban van Mohammed’.
De thematiek
En de man correspondeerde wat af, nadat hij in 1531 naar Spanje was vertrokken, omdat zijn priesterlijke en academische loopbaan in Brabant in een juridisch gevecht was verzand. Reden nummer twee om naar Sevilla af te zakken: talenwonder Cleynaerts wilde graag Arabisch leren om meer inzicht te krijgen in het Bijbelse Hebreeuws, immers ook een semitische taal. Hij had in Leuven al op eigen houtje de lettertekens ontcijferd, maar hoe het met de uitspraak, de grammatica en de betekenis ervan zat? Daarvoor hoopte hij in Spanje leermeesters en boeken te vinden.
Beroepsmatig ging het hem daar als gevierd talendocent aanvankelijk voor de wind: in 1533 kreeg hij zelfs een luizenbaan aan het Portugese hof, om voor een vorstelijke vergoeding de broer van de koning een uurtje per dag les te geven. Waarmee hij ruim de tijd had om zijn verre vrienden en bekenden uitvoerig te onderhouden over zijn belevenissen in den vreemde, zoals het succes van zijn lesmethode, de belabberde bediening in herbergen, eigenaardige lokale gewoontes, hoe idioot duur het leven was en zijn heimwee naar Brabant.
Met zijn studie Arabisch vlotte het helaas minder, daar onder de Inquisitie het bezit van een Arabische (of Hebreeuwse) tekst een mens maar zo op de brandstapel kon brengen. Pas toen hij in 1539 van een markies een hooggeleerde slaaf uit Tunis cadeau kreeg van wie hij de Koran leerde lezen, kwam er schot in. Maar zijn studiereis naar Fez pakte rampzalig uit en uiteindelijk stierf hij werkloos en platzak in Granada.
Opvallendste stelling
Papy en Tulkens presenteren Cleynaerts als een verdraagzaam mens, van wie wij in onze interculturele tijden nog veel kunnen opsteken. En het was indertijd inderdaad al heel wat dat hij zich uitsprak tegen brandstapels, boekverbrandingen en kruistochten te zwaard en meer zag in een theologisch debat met de islamitische godsgeleerden. Hij verwachtte hen daarin gemakkelijk te kunnen bewijzen dat ze er natuurlijk faliekant naast zaten met hun ketterse ontkenning van de Heilige Drievuldigheid en van de kruisiging. Naïef? Arrogant? En of je met zo’n uitgangspunt ooit tot een vruchtbare dialoog komt?
Centrale zin
“Ik zou niet rusten voordat ik het spreken en het schrijven [van het Arabisch] zodanig onder de knie had dat ik met tong en pen de aanhangers van Mohammed kon bestrijden.”
Redenen om dit boek niet te lezen
Laat u niet misleiden door de titel van dit boek: Cleynaerts’ obsessieve belangstelling voor Mohammed als persoon komt pas op pagina 240 in beeld. Ook zanikt hij tot vervelens toe over geld. En dat hij van ‘mohammedanen’ en ‘zwartjes’ sprak: het zij zo. Maar dat Papy en Tulkens in hun toelichting die woorden zonder blozen overnemen, dat kost sterren. En wat is er zo hilarisch aan Cleynaerts’ verhaal hoe hij in zijn taallessen een zwart jongetje over de vloer laat kruipen?
Redenen om dit boek wel te lezen
‘In de ban van Mohammed’ geeft een levensechte en vaardig vertaalde inkijk in het geestelijke klimaat ten tijde van Erasmus, die aan ironicus Cleynaerts zowel een lyrisch bewonderaar als een wakker criticus had. Daarnaast verdient Cleynaerts in elk geval erkenning als uitzonderlijk gedreven taalgeleerde en vermoedelijke uitvinder van de onsterfelijke Wat & Hoe-serie, aflevering Latijn.
EEN GEREDIGEERDE VERSIE VAN DEZE RECENSIE VERSCHEEN OP 12 JANUARI 2022 IN
