Recensie van Anne Dijk, De verdragen van Mohammed met de christenen. Berne Media, 128 blz.

Drie sterren

De schrijver

Domineesdochter Anne Dijk (1986) is religiewetenschapper, islamitisch theoloog en is sinds 2006 belijdend moslim. Zes jaar geleden richtte ze het Fahm Instituut op, dat een holistische benadering van de kennis van de islam voorstaat en een veilige ruimte voor inspiratie en bezinning wil bieden. Dijks belangstelling gaat vooral uit naar de thema’s gender, autoriteit en rechtvaardigheid in de islam. Persoonlijk detail: ze heeft haar zoontje Isa genoemd, de naam waaronder Jezus in de Koran voorkomt.

De thematiek

Moslims en christenen: gaan die wel samen? De geschiedenis lijkt het te ontkennen, gezien de kruistochten, de Turkse pogingen om Wenen te veroveren en alle aanslagen van de afgelopen decennia. En als we sommige politici en de IS moeten geloven, staat de wereld nog een hoop ellende te wachten; de islam en de westerse, van oorsprong christelijke cultuur denken immers fundamenteel anders over cruciale zaken als vrijheid, gelijkheid en geweld, zo is het idee.

Vanuit die tegenstelling is het dus bijzonder interessant om te kijken hoe de allereerste moslims en de christenen aan het begin van de zevende eeuw op het Arabische Schiereiland met elkaar omgingen. Een rijke informatiebron hiervoor zijn de wat in vergetelheid geraakte verdragen die Mohammed zelf indertijd met een aantal christelijke gemeenschappen sloot.

Zes daarvan heeft Dijk nu in het Nederlands heeft vertaald en voorzien van een inleiding op de religieuze, geografische, culturele en politieke context waarin Mohammed zijn handafdruk erop zette. Ook bestrijdt ze met verve de twijfel die is zo’n eeuw geleden is gezaaid over de echtheid van deze documenten, waarvan de originele versies helaas verloren zijn gegaan.

Opvallendste stelling

De verdragen beschrijven in plechtige taal de rechten en plichten van de christelijke ‘dhimmi’s’ (‘beschermelingen’), toen die zich tijdens de religieuze stammenconflicten onder Mohammeds politieke en militaire hoede stelden. Zo moesten ze een speciale belasting betalen, die gebruikt werd om de leer van de islam te bevorderen. Bovendien waren ze verplicht voortvluchtige moslims te verbergen voor de vijand, met wie ze (uiteraard) op geen enkele manier mochten heulen.

Daartegenover stond onder andere dat ze niet mee hoefden te vechten of zich tot de islam hoefden te bekeren; daarnaast kregen ze de garantie dat hun kerken niet omgebouwd zouden worden tot moskeeën. Verder werd vastgelegd dat een moslim een christelijke vrouw niet tot een huwelijk mocht dwingen en dat zij haar geloof voor hem zou moeten opgeven. Dat alles zou gelden ’tot het uur van de opstanding en het einde van de wereld’, waarbij overtreders Gods vervloeking te wachten stond, ook al was je de sultan zelf.

Mooie zin

Een vreedzame verwijzing naar de Koran uit het verdrag met de monniken van de berg Sinaï: ‘En met de Mensen van het Boek [hier: de christenen; ML] zal er geen strijd zijn, behalve op het gebied van goede daden’.

Redenen om dit boek niet te lezen

Een heikel punt waar Dijk mij te gemakkelijk aan voorbijgaat, is het lot van de drie joodse stammen (toch eveneens Mensen van het Boek) in Medina. Natuurlijk, het was oorlog en het ging om verraad, maar het anti-joodse register dat hierover in het verdrag met de christenen van Najran wordt losgetrokken, vraagt om kritischer commentaar.

En hoe genadig de zes vertaalde verdragen voor de christenen voor die tijd ook geweest mogen zijn, bij woorden als ‘onderworpelingen’ en ‘opgelegde verplichtíngen’ krijg ik niet het beeld van twee gelijkwaardige partijen die samen een verbond aangaan. Ook hier had ik Dijk graag over gehoord.

Redenen om dit boek wel te lezen

Dijks bedoelingen met dit boek (inclusief gespreksvragen) zijn ontegenzeggelijk sympathiek, al heeft ze niet de illusie dat haar mooie boodschap van Vrede, Vrijheid en Vriendschap aan zal slaan bij extremistische moslims, overtuigde islamofoben en angstige of onverschillige zielen. Maar wie à la Karen Armstrong als moslim of christen de interreligieuze dialoog aandurft en oprecht belangstelling heeft voor andermans geloofsbeleving, heeft aan de soms behoorlijk verrassende inhoud van deze selectie teksten inderdaad een prima ingang.

EEN GEREDIGEERDE VERSIE VAN DEZE RECENSIE VERSCHEEN OP 30 SEPTEMBER 2020 IN