Recensie van Fik Meijer, Petrus. Leerling, leraar, mythe. Athenaeum-Polak & Van Gennep, 232 blz.
vier sterren
De schrijver
Voormalig hoogleraar Oude geschiedenis Fik Meijer (1942) is classicus en onderwaterarcheoloog. Vanuit zijn belangstelling voor de zeevaart reconstrueerde hij Paulus’ zeereizen, wat in 2014 uitliep op de biografie ‘Paulus. Een leven tussen Jeruzalem en Rome.’ Vorig jaar waagde hij zich met ‘Jezus en de vijfde evangelist‘ aan een biografie van Jezus, op basis van het werk een Joodse historicus uit de eerste eeuw, Flavius Josephus. ‘Petrus’ is het laatste deel van zijn vroegchristelijke drieluik en is bedoeld als afscheid van de wereld van Jezus en de zijnen; in zijn nawoord belooft Meijer terug te keren naar de grote wereld van de klassieke oudheid. We zullen zien.
De thematiek
Na Paulus en Jezus is nu dus Petrus aan de beurt voor een historisch verantwoorde biografie. Aan de hand van het Nieuwe Testament en een aantal apocriefe teksten reconstrueert Meijer hoe een eenvoudige visser uit Kapernaüm rond het jaar 28 als eerste besluit Jezus te volgen, diens meest vooraanstaande leerling wordt en als Petrus (Latijn voor ‘rots’) de geschiedenis in zal gaan. Hij is een leerling met tekortkomingen: Jezus bekritiseert hem verschillende keren scherp en ook de drie maal kraaiende haan getuigt van Petrus’ onvolmaakte karakter. Toch wijst Jezus hem aan als zijn opvolger benoemd en leidt hij met succes de snel groeiende joods-christelijke gemeente in Jeruzalem, tot ongenoegen van de hogepriester. Samen met zijn vrouw ontvlucht hij in 42 Jeruzalem, maar een paar jaar later is hij daar weer prominent aanwezig op een conferentie met onder andere Paulus, met wie hij overigens aanmerkelijk minder harmonieus moet hebben samengewerkt dan je van voorbeeldige christenen zou verwachten. Daarna is hij nog in Antiochië en heel misschien in Korinte geweest, maar dan verdwijnt hij in de Bijbel voorgoed uit beeld. Over zijn dood is niets bekend.
Opvallendste stelling
Toch bezoeken jaarlijks talloze pelgrims zijn graf in Rome, onder de Sint Pieter. Nu, van de echtheid daarvan gelooft historicus Meijer geen barst, hoe stellig het Vaticaan zich sinds 1968 ook beroept op archeologische bewijzen. Voor het verhaal dat Petrus de eerste bisschop van Rome was en er gekruisigd is, is evenmin bewijs – de man is nooit in Rome geweest, laat staan dat Jezus hem op de Via Appia de vraag ‘Quo vadis?’ heeft gesteld. Wel laat Meijer zien hoe en waarom al deze legendes konden ontstaan; de concurrentie tussen Constantinopel en Rome om de kerkelijke macht heeft hierbij vermoedelijk een grote rol gespeeld.
Mooiste conclusie
“Mijn scepsis over alles wat de kerk heeft aangevoerd om de komst van Petrus naar Rome te bewijzen maakt plaats voor een cynische bewondering. Want het is zeker een prestatie van formaat om op basis van controversiële argumenten Petrus zo om te vormen, dat de paus van Rome zich tot op de dag van vandaag op hem kan beroepen en tallozen hem aanbidden op plaatsen waar hij, naar mijn overtuiging, nooit een stap heeft gezet.”
Redenen om dit boek niet te lezen
Meijer zet de zaag in een aantal eeuwenoude en stichtende verhalen en dat kan pijn doen. Daarnaast wordt er al sinds de dertiende eeuw openlijk getwijfeld aan Petrus’ verblijf in Rome, dus of Meijer nu opeens wel iedereen zal overtuigen?
Redenen om dit boek wel te lezen
Met name het tweede deel van ‘Petrus’ is een spannende speurtocht naar historische waarheid, die geschiedwetenschapper Meijer natuurlijk wel in pacht denk te hebben. Maar dankzij een prachtige appendix met allerlei vroegchristelijke teksten kunt u helemaal zelf beoordelen waar de grens tussen waarheid en legende ligt. Ook zeer de moeite waard: aan aantal minder bekende verhalen die Meijer heeft opgediept, zoals over Petrus’ halfverlamde dochter. Eerst geneest hij het lieve kind op wonderbaarlijke wijze, maar vervolgens draait hij dat terug omdat dit de wil van God zou zijn. Vooral van die tweede actie mag je inderdaad hopen dat die legendarisch is.
