Recensie van Inge Bosscha, Mantel van angst. Als religie onderdrukt, beschadigt of traumatiseert. KokBoekencentrum, 190 blz.

4 sterren

De schrijfster

Inge Bosscha (1977) groeide op in een vrijgemaakt gereformeerd gezin en verliet in 2001 de ouderlijke kerk, toen de kerkenraad besloot dat het niet Gods wil was dat ze scheidde van de man die haar mishandelde. Vele zelfhulpboeken, therapiesessies en een studie psychologie later is ze inmiddels ‘kerkverlatingsspecialist’ en beheert ze via Facebook en haar site dogmavrij.nl een platform voor ex-christenen.

De thematiek

Natuurlijk zou ik hier graag iets moois vertellen over de steun en troost die je in moeilijke tijden kunt vinden bij je geloof en je geloofsgenoten. Maar helaas, die kunnen ook een bron van pijn en verdriet zijn, vooral in een orthodox milieu. In 1987 schreef Aleid Schilder in ‘Hulpeloos maar schuldig’ al over het verband tussen een gereformeerde jeugd en depressiviteit. En de honderden mails en berichtjes die Bosscha de afgelopen jaren kreeg, geven nauwelijks een vrolijker beeld.

Schrijnend zijn de verhalen over de leerstukken en sociale mechanismes waarmee met name vrouwen en kinderen in het gareel worden gehouden, die zo geen kans krijgen een eigen identiteit te ontwikkelen. De dominee (m) wijst de weg naar de enig echte waarheid; als gewoon kerklid moet je vooral onderdanig, gehoorzaam en dienstbaar zijn. Aanhoudende twijfel, kritiek en rebellie worden bestraft met het vooruitzicht op de eeuwige hel en verstoting, ook door de eigen familie. Misstanden worden maar al te vaak nog overhaast vergeven en bedekt met de bekende mantel der liefde, die in werkelijkheid een ‘mantel van angst’ is. En die moet hoognodig opgetild worden, vindt Bosscha.

Want wat doet dat met je, als ouders hun kerk belangrijker vinden dan hun kinderen? Als ze je uit liefde menen te moeten kastijden? Ze je willen genezen van je seksuele voorkeur? Achter elke kritische vraag de duivel ontwaren? Bosscha somt in een tiental thematische hoofdstukken heel wat mogelijke psychische gevolgen daarvan op: van weinig zelfvertrouwen, faalangst, een onderdrukt gevoelsleven (vooral boosheid en verdriet zijn taboe), wantrouwen, fatalisme, schuldgevoel en schaamte tot en met narcisme, agressie, verslaving, zelfverwonding en suïcidaliteit – ik waande me soms in de DSM-5, dat dikke handboek voor de diagnose van psychische stoornissen.

Opvallendste stelling

Bosscha spreekt zelfs van een specifiek RTS (Religieus TraumaSyndroom), dat verwant is aan het bekendere PTSS (het PostTraumatische StressSyndroom). Met de bijlage achterin het boek kunnen 16+-ers zelf testen of ze eraan lijden en dus maar beter gauw psychologische hulp kunnen zoeken.

Mooiste zin

Uitspraak van ene Fedde: ‘Wat een verschrikking dat we kinderen leren over een onzichtbare figuur die hen weliswaar liefheeft als geen ander, maar mogelijk ook zal straffen als geen ander.’

Redenen om dit boek niet te lezen

Ik ben geen psycholoog en kan dus moeilijk beoordelen of het inderdaad altijd heilzaam is om ‘in de pijn te duiken’ en ‘contact te maken’ met onderdrukte emoties en je ‘innerlijke kind’. Of vraag ik me dat af omdat ik me niet voldoende bewust ben van mogelijk eigen trauma’s? Want ook dat blijkt te kunnen. Verder meldt Bosscha steeds wel erg plichtmatig dat alle genoemde psychische klachten ook niet-religieuze oorzaken kunnen hebben en dat u dus voorzichtig moet zijn met het leggen van verbanden en het trekken van conclusies.

Redenen om dit boek wel te lezen

Wie religieus is opgevoed, zal ongetwijfeld een en ander herkennen in Bosscha’s boek: u zult uzelf beter gaan begrijpen, als kind èn als ouder. Verder lijkt het me een prima zaak dat ook hulpverleners (seculier en niet-seculier) oog krijgen voor de mogelijk religieuze achtergrond van psychische problemen en wat ze dan vooral niet moeten zeggen. Bijzonder praktisch zijn Bosscha’s vele tips over waar u in geval van nood terecht kunt. En tot slot: vrees niet dat zij u van uw geloof probeert te brengen – ze blijft blij en dankbaar dat ze haar zoon uiteindelijk toch mocht laten dopen en dat haar nieuwe kerk in een gebed om een zegen voor haar tweede huwelijk heeft willen vragen. Want zo kan het tegenwoordig dus ook.

EEN GEREDIGEERDE VERSIE VAN DEZE RECENSIE VERSCHEEN OP 6 NOVEMBER 2024 IN