Recensie van Carel van Schaik en Kai Michel, De waarheid over Eva. Hoe de ongelijkheid tussen vrouwen en mannen ontstond. Uit het Duits vertaald door Marten de Vries. Balans, 608 blz.
Vier sterren
De schrijvers
Carel van Schaik (1953) is evolutiebioloog en Kai Michel (1967) historicus. In 2016 hadden ze een lijvige bestseller met ‘Het oerboek van de mens’, waarin ze Bijbel een antropologische interpretatie gaven. Hun spannendste conclusie toen: de verdrijving uit het paradijs gaat over de rampzalige overgang van de jagers-verzamelaarssamenleving naar landbouw en veeteelt. En: ondanks alle monotheïsme getuigt de Bijbel onderhuids vooral van een mensheid die nooit afscheid zal nemen van aangeboren, bijgelovige intuïties.
De thematiek
Die aanpak smaakte kennelijk naar meer, want in ‘De waarheid over Eva’ reconstrueren deze twee zonen van hun tijd hoe de Bijbel en het christendom toch zo beroerd hebben kunnen uitpakken voor de vrouwelijke helft van de mensheid (en trouwens ook voor de meeste mannen). Wie heeft waarom indertijd geschreven dat oermoeder Eva een tweederangs schepsel was? Een fatale verleidster, schuldig aan de zondeval? Wier dochters daarom onderdanig hoorden te zwijgen? Want dat hebben we geweten: heksenvervolgingen, nog steeds geen uitzicht op een pausin en een cultuur die ondanks alle secularisatie nog steeds stijf staat van de denigrerende waanideeën over het wezen van de vrouw.
Interessante stelling
Het idee dat mannen de broek aan horen te hebben, is geen Bijbelse uitvinding, dat is al stukken ouder. Maar hun bazigheid is niet het onvermijdelijke, ‘natuurlijke’ gevolg van biologische sekseverschillen. Sterker nog: in het licht van de hele menselijke geschiedenis is het patriarchaat een nog maar recent verschijnsel, dat pas ontstond (lees ook ‘Het oerboek’) na de overgang van een egalitaire, vrijwel bezitloze jager-verzamelaarssamenleving naar landbouw en veeteelt, die ging draaien om het eigendom van land, vee, slaven en ja, ook van vrouwen. Waarmee hebzucht, oorlog, mensenroof, verkrachting in de wereld kwamen, zo blijkt uit de lange rij biologische, evolutionaire, antropologische, archeologische, cultuurhistorische en ook theologische theorieën en inzichten die Van Schaik en Michel hebben verzameld.
En terwijl Jezus zelf toch opmerkelijk vrouwvriendelijk was, zou het geweld tegen vrouwen, zo stellen ze, zijn hoogtepunt vinden in het christendom van de afgelopen 1500 jaar, toen de kerkelijke leer het (vrouwen)leven zuur ging maken met evolutionair-biologisch gezien volstrekt onnatuurlijke voorschriften rond seksualiteit en levenslange monogamie. Maar ja, toen keizer Constantijn in de vierde eeuw de machtspolitieke mogelijkheden van het christelijke monotheïsme in de smiezen kreeg, was het voorgoed gedaan met de ooit zo vreedzame en op samenwerking gerichte verhoudingen tussen de seksen. Hoewel? Voorgoed? Niet als het aan Van Schaik en Michel ligt.
Mooiste woorden
Beklijvendste woord uit dit boek is ‘patrix’, dat duidt op ‘een mannelijk gedeformeerde realiteit die doet alsof het om de echte werkelijkheid gaat, terwijl het maar een cultureel construct is, een simulatie’ – zoals de werkelijkheid in de film ‘The Matrix’ uit 1999 in feite een virtuele droomwereld was. Andere best aardige vondst is de term ‘evalutie’ voor de vrouwelijke versie van het evolutieverhaal.
Redenen om dit boek niet te lezen
Van Schaik en Michel doen er heeeel erg lang over voor ze eindelijk toekomen aan de (kwalijke) rol van het officiële, geïnstitutionaliseerde christendom, waarbij vooral de katholieke kerk voor de billen krijgt. Ook nemen ze in het missionaire vuur van hun betoog zo af en toe een bocht te kort en vliegen ze eruit.
Redenen om dit boek wel te lezen
Maar heerlijk om te zien hoe tegenwoordig ook mannen zich met zoveel enthousiasme, stelligheid en wetenschappelijke belezenheid sterk maken voor de goede zaak. En hoewel theologie duidelijk niet hun grootste passie is: ‘De waarheid over Eva’ verdient het om gelezen en besproken te worden. Ook binnen kerken. Ook door en met mannen. Al adviseer ik die wel om dan niet als eerste het woord te nemen.
EEN GEREDIGEERDE VERSIE VAN DEZE RECENSIE VERSCHEEN OP 2 DECEMBER 2020 IN
