Recensie van

• Renske Doorenspleet, Apostelkind. In de greep van een gesloten genootschap. Balans, 354 blz.

• Frank Krake, Hannelore. Het meisje uit de sekte. Achtbaan, 478 blz.

Twee jonge vrouwen bevrijdden zich uit de sekte waarin ze opgroeiden, de Gemeente Gods en het Apostolisch Genootschap

Sektes zijn van alle tijden. Men neme een charismatisch leider die de weg en de waarheid weet, een select gezelschap van volgelingen die bereid zijn hun ‘oude’ leven op te geven en alle banden met hun familie door te snijden. Die alles op willen offeren voor de goede zaak, vaak vanuit de verwachting dat de wereld binnenkort vergaat. Zodat zij dan wél gered zullen worden, waar de zondige rest van de mensheid onverbiddelijk ter helle vaart.

Soms groeit zo’n clubje uit tot een religieus instituut, dat niet meer uitsluitend drijft op het charisma van de leider en dat wél compromissen durft te sluiten met de werkelijkheid. Zoals de sekte rond Jezus uiteindelijk uitmondde in het instituut ‘kerk’.

Wat recentere voorbeelden van sekten: de collectieve zelf(?)moorden in 1978 in het oerwoud van Guyana onder Jim Jones. Bhagwan. Scientology. Een gezin dat negen jaar ongezien in een Drentse boerderij het einde der tijden afwacht. Goeroes en therapeuten die vinden dat ze overal aan en in mogen zitten. Nee, wie verstandig is, houde zich verre van iedereen die beweert een profeet of de Messias te zijn. Toch duiken ze steeds maar weer op, in huiskamers, achterafzaaltjes en villa’s, waar je na een warm bad van belangstelling, aandacht en liefde vervolgens met je moet laten sollen en al je spaargeld mag inleveren. En waaruit het vervolgens onvoorstelbaar moeilijk is te vertrekken.

Maar als het voor volwassenen al zo lastig is om zo’n sekte de rug toe te keren, hoe moet het dan zijn als je erin bent opgegroeid? Van jongs af erin gestampt hebt gekregen dat de buitenwereld onwetend en slecht is? Daarover verschenen nu twee boeken tegelijk.

Apostelkind

Zo is daar volgende week ‘Apostelkind’, het verhaal van Renske Doorenspleet (1973), geboren in het Apostolische Genootschap, een hoogst idealistische gemeenschap van voorbeeldige burgers. Geen Kerk, maar een Werk, zoals de leden zeggen. In hun gratis magazine ‘Vandaag’ (voor m/v/x) zult u de naam van God tevergeefs zoeken, hoe progressief-christelijk de teneur ook moge zijn.

De gevoelige Doorenspleet kijkt niet met enkel warme gevoelens terug op haar jeugd, die minutieus volgepland stond met ideologisch verantwoorde liedjes, dansjes en toneelstukjes, die haar tot een voorbeeldig exemplaar van ‘de Nieuwe Mens’ moesten kneden: onbaatzuchtig, behulpzaam, vredelievend, opofferingsgezind en (het allermoeilijkste) immer gehoorzaam en vrolijk. Niemand legt haar iets in de weg als ze op haar 25^ste besluit eruit te stappen, maar toch gaat ze twintig jaar later obsessief vaak de vliering op om uit te zoeken wat een jeugd als ‘apostelkind’ voor haar en haar nagelbijterij betekend heeft.

Oom Apostel

Wie  ‘Apostelkind’ leest, waant zich geregeld in maoïstisch China of Noord-Korea, gelet op het absolute gelijk dat de charismatische ‘Oom Apostel’ zich als eigentijdse Christus aanmat. Het moet voor Doorenspleet inderdaad moeilijk zijn geweest is om als kind tussen twee werelden te pendelen: de eerste wereld van school en de tweede, geheime wereld van het genootschap, waarvoor je tot diep in de jaren ’90 nog in een lange rok naar ‘Het Gebouw’ moest en waar ‘mogen’ bijna altijd ‘moeten’ was. Maar waar je ook de gezelligheid van talloze ooms en tantes had, iedereen (in theorie) gelijk was en altijd muziek werd gemaakt – ook nu nog steeds een grote apostolische troef.

Wat Doorenspleet achteraf vooral verbaast, is dat de democratische buitenwereld nooit oog had voor de conservatieve terreur die haar jeugdjaren heeft getekend. Dat het nooit iemand is opgevallen dat het om een totalitaire club ging, die zich systematisch bezondigde aan het emotioneel misbruik en die haar jeugdleden, de schrijfster voorop, voor het leven beschadigd zou hebben. Nee, het is duidelijk dat de gekwetste Doorenspleet tweeëntwintig jaar na haar vertrek uit het Genootschap nog lang niet klaar is met haar woede en verdriet over een benauwende jeugd.

Hannelore

Het is inderdaad heel bedenkelijk dat een ‘Apostel’ zich zo dwingend bemoeit met de opvoeding van kinderen van zijn volgelingen. Maar dat het nog vele malen gekker en zieker kan, blijkt uit Frank Krake’s verhaal van Hannelore van Otterloo (1977), wier ouders in de ban raakt van de profeet Sipke Vrieswijk. Die werkelijk aan alle kenmerken voldoet van een sekteleider die steeds verder van het padje raakt.

Het begint met een warme ontvangst bij de Gemeente Gods, waar gebedsgenezer Vrieswijk je kan verlossen van hoofdpijn. Die zijn instructies en openbaringen steeds vaker besluit met de zin ‘Zo spreekt de Here der Heerscharen’. Wie kritiek heeft, is ‘occult besmet’. Ook verwacht hij van zijn volgelingen dat ze zich diep in de schulden steken om in Velddriel een voormalig nonnenklooster te kopen om als één grote familie in te gaan wonen.

Terreur

De werkelijkheid blijkt al gauw  minder idyllisch: Vrieswijk grossiert in onvoorspelbare woede-uitbarstingen, zinloze assepoesteropdrachten en nachtelijke ‘retraites’ in het kippenhok. Ook is hij niet vies van psychische terreur om zijn vrouw in te ruilen voor een minnares, die zich als ‘Profetes’ vooral verdienstelijk maakt door extra ‘Bruiden van Christus’ voor in bed te regelen – de vraatzucht kent geen grenzen. Niet naar de begrafenis van je vader mogen, niet meer met je kinderen mogen praten. Boetes voor de onnozelste vergrijpen of  juist sieraden of een prachtige nieuwe naam krijgen: Vrieswijk weet precies hoe hij zijn aanhang naar zijn aandacht doet smachten.

En in die omgeving zou een kind evenwichtig moeten opgroeien? Terwijl Hannelore op haar 11^e al voor het eerst door Vrieswijk wordt verkracht? En pas zes jaar later, zeer tegen haar inmiddels verslaafde zin, dankzij een koppige politieagent bevrijd wordt? Maar uiteindelijk durft ze zelfs aangifte te doen en wordt het profetenpaar veroordeeld tot tbs. En weet Hannelore toch nog een redelijk normaal leven op te pakken met een fatsoenlijke jongen uit Hoogeveen, met wie ze inmiddels kinderen heeft van wie ze hoopt dat die wel ooit als maagd zullen huwen.

Het is een wel erg mooi, maar moralistisch slot van een sensationeel script. Ook valt er wel wat aan te merken op Krake’s alwetende manier van vertellen, die  precies schijnt te weten wat iedereen zoveel jaar geleden heeft gezegd, gedacht en gevoeld, zelfs bij de boevigste mensen die hij nooit gesproken zal hebben. Maar toch. Lees en huiver. En laat u nooit, maar dan ook nooit in met mensen die beweren de waarheid te zijn. Heus. Niet doen.

Een geredigeerde versie van deze recensie verscheen op 4 APRIL 2020 in

Lees ook: ‘Apostolisch Genootschap biedt excuses aan en richt meldpunt op‘ (Trouw, 11 oktober 2020)

Update op 30 april 2022: ‘Apostolisch Genootschap heeft geen apostel meer‘ (Trouw, 30 april 2022)