Tag archieven: antisemitisme

Wat we in 1949 al konden weten over de volksmenners van nu

Geplaatst op door

Essay over de actualiteit van het boek ‘Prophets of Deceit. A Study of the Techniques of the American Agitator’ (1949) van Leo Löwenthal en Norbert Guterman

Een vijfenzeventig jaar oud Amerikaans onderzoek, dat kan verklaren waarom extreem rechts op dit moment ook in Europa weer zo’n opgang maakt? Jazeker! Leo Löwenthal deed er met Norbert Guterman indertijd verslag van in ‘Prophets of Deceit’, dat sinds 2021 als ‘Falsche Propheten’ weer in de Duitse boekwinkels ligt. De Keulse schrijver Martin Mittelmeier vertelde me erover, tijdens een interview over zijn boek ‘Vrijheid en duisternis’.

Dat ging over het verhaal achter de ‘Dialectiek van de Verlichting’ van Max Horkheimer en Theodor Adorno, die daarin filosofisch uit de doeken hadden gedaan waardoor de Verlichting halverwege de vorige eeuw was omgeslagen in de ongekende barbarij van het nazisme. Maar, tipte Mittelmeier, als je concreet wilt begrijpen hoe en waarom het rechtse populisme ook nu weer zo in de lift zit, dan zou je Löwenthal moeten lezen. Mittelmeier had gelijk. Sterker nog: ‘Prophets of Deceit’ moet heel gauw in het Nederlands vertaald worden. Lees verder →

Leren van je dubbelganger

Geplaatst op door

Recensie van Noami Klein, ‘Dubbelganger. Een reis naar de spiegelwereld’. Uit het Engels vertaald door Alexander van Kesteren. Oorspronkelijke titel: ‘Doppelganger. A Trip into the Mirror World’. De Geus, 535 blz.

Het zal je maar gebeuren. Je bent links en hebt naam gemaakt als auteur van een aantal even dikke als verontrustende boeken over waar het heen dreigt te gaan met de wereld. Je schreef in ‘No logo’ (2000) over de macht van multinationals en hoe we steeds meer in ‘merken’ denken, over hoe er sinds 11 september 2001 grof geld verdiend wordt aan de exploitatie van angst (‘De shockdoctrine’; 2007) en over hoe het kapitalisme de huidige klimaatcrisis heeft veroorzaakt (‘On Fire’ uit 2019, vertaald als ‘Brand!’).

En dan blijk je toevallig (?) een uitgesproken rechtse naamgenote te hebben, met een eveneens feministische en Joodse achtergrond, met wie je voortdurend wordt verward. Je krijgt fan- en haatmail voor standpunten die je absoluut de jouwe niet zijn en voelt je voortdurend gehackt. Lees verder →

Haten om het geloof

Geplaatst op door

Bespreking van Paul Hedges, Religious Hatred. Prejudice, Islamophobia, and Antisemitism in Global Context. Bloomsbury, 297 blz.

Geen geloof dat de vrede niet zegt te dienen. Toch wordt er heel wat afgehaat als het om religie gaat: wie niet de juiste, dominante leer aanhangt, loopt het risico te worden bespot, geminacht, achtergesteld, buitengesloten of verjaagd. Prooi te worden van ‘heropvoeding’, pogroms en genocide – zelfs na de Holocaust lijkt de mensheid nog niet veel wijzer te zijn geworden.

De Britse religiewetenschapper Paul Hedges analyseert in ‘Religious Hatred’ hoe en waardoor het soms zo gruwelijk uit de hand loopt, zoals toen met Auschwitz. En hoe staat de wereld er nu bij? Neemt de religieuze haat weer toe? Zijn de moslims de nieuwe Joden? Vijf vragen. Lees verder →

Getuigenis uit de hel

Geplaatst op door

Recensie van Rosa de Winter-Levy, In Birkenau. Een getuigenis. Met een voorwoord en interview van Ronit Palache. Alfabet, 126 blz.

Toen het Joodse gezin De Winter in 1943 het bevel kreeg zich in concentratiekamp Vught te melden, besloten ze onder te duiken. Maar na 464 dagen op een gastvrije boerderij in de Achterhoek werden ze verraden en via Westerbork met de laatste trein naar Auschwitz gedeporteerd. Vader Emanuel werd daar meteen de dood in gejaagd, moeder Rosa en dochter Judy wisten de hel op wonderbaarlijke wijze te overleven. Lees verder →

Het moeizame ontstaan van de ‘Dialectiek van de Verlichting’

Geplaatst op door

Interview met Martin Mittelmeier, auteur van Vrijheid en duisternis. Hoe twee filosofen van de Frankfurter Schule het boek van de eeuw schreven. Uit het Duits vertaald door Mark Wildschut, Ten Have, 286 blz.

De ‘Dialectiek van de Verlichting’ is een van de belangrijkste (maar ook moeilijkste) filosofische boeken van de vorige eeuw. Martin Mittelmeier schreef een boek over hoe het ontstond en wat dat te maken had met het leven van de schrijvers ervan, Max Horkheimer en Theodor W. Adorno. En dat het een wonder is dat hun boek ooit verschenen is en eigenlijk nog lang niet af was.

Martin Mittelmeier was al snel verkocht toen hij in de jaren ’90 als ‘stuurloze doorsneestudent’ verzeild raakte in een seminar over de ‘Dialectiek van de Verlichting’, het belangrijkste werk van Max Horkheimer en Theodor W. Adorno , twee filosofen uit de Frankfurter Schule. Lees verder →

De niet zo korte geschiedenis van het antisemitisme

Geplaatst op door

Recensie van Peter Schäfer, ‘Een korte geschiedenis van het antisemitisme.’ Uit het Duits vertaald door Carolijn Visschers. Prometheus, 336 blz.

4 sterren

De schrijver

Peter Schäfer (1943) is emeritus hoogleraar judaïca aan de Freie Universität in Berlijn en de universiteit in Princeton; de Universiteit Utrecht verleende hem in 1993 een eredoctoraat. In 2014 werd hij directeur van het Joodse Museum in Berlijn; vijf jaar later trad hij terug vanwege zijn kritiek op de verklaring van het Duitse parlement dat de internationale BDS (Boycott, Divestment and Sanctions) tegen Israël antisemitisch zou zijn. Lees verder →

De mensenrechten komen van Mozes

Geplaatst op door

Interview met Herman van Praag, schrijver van ‘Mozes’ nalatenschap. Mensenrechten in historisch perspectief’. Damon, 304 blz.

Vandaag is het 73 jaar geleden dat de Verenigde Naties de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens vaststelden, in de hoop dat daarmee de gruwelen van de Tweede Wereldoorlog zich nooit meer zouden herhalen. Ze grepen daarin terug op de Amerikaanse onafhankelijkheidsverklaring uit 1776 en de Franse Verklaring van de Rechten van de Mens en de Burger uit het revolutiejaar 1789. Maar zijn deze documenten inderdaad de eigenlijke bron? Nee, stelt Herman van Praag. De beginselen van vrijheid, gelijkheid en broederschap zijn vele eeuwen eerder al verwoord in de Thora, in de vijf Bijbelboeken die de traditie aan Mozes toeschrijft. En het wordt hoog tijd om hem daarvoor de credits te geven. Lees verder →

Flauw vermaak of antisemitisme?

Geplaatst op door

Recensie van Ewoud Sanders, ‘Lachen om Levie. Komisch bedoeld antisemitisme (1830-1930)’. Walburgpers, 120 blz.

Op Eerste Kerstdag 1854 kon u in Amsterdam voor tien cent een geinig drukwerkje kopen: ‘Belangrijke brief van een Amsterdamschen jood, vrijwilliger in het Fransche leger, voor Sebastopol, aan zijne moeder in de Batavierstraat te Amsterdam’. Een voormalig schoolmeester uit de Jordaan, Jan Schenkman (1806-1863), voerde daarin ene Levie Mozes Zadok op, een sjofele Joodse schoenpoetser en kermisartiest die zich met een dronken kop had laten ronselen voor het Franse leger en nu zeer tegen zijn zin de Russische havenstad Sebastopol lag te belegeren. In acht kantjes beschrijft hij aan zijn ‘memmele’ (Jiddisch voor moeder) hoe hij daar probeert te overleven terwijl de kogels hem om de oren vliegen. Lees verder →

Rijk kijk- en leesboek, ook voor aspirant-cultuurchristenen

Geplaatst op door

Recensie van Jo Claes en Kathy Vincke, ‘Kunst & christendom. 300 taferelen’. Davidsfonds, 392 blz.

Drie sterren

Kaft Claes VinckeDe schrijvers

Jo Claes (1955) is vooral bekend als de schrijver van een serie misdaadverhalen rond de Leuvense inspecteur Thomas Berg; met ‘De mythe van Methusalem’ won Claes in 2015 de Gouden Strop. Maar hij is ook goed thuis in de Bijbel en de apocriefe geschriften. Zo schreef hij samen met echtgenote Kathy Vincke en oom Alfons Claes het drieluik ‘Sanctus’, ‘Sancti’ en ‘Sanctorum’, over de levens van een flinke verzameling heiligen en waar u die dan aan herkent als ze afgebeeld worden. Lees verder →

Voetbalplaatjes, maar dan van Hitler

Geplaatst op door

Interview met Gerard Groeneveld (1956), neerlandicus, boekhistoricus en schrijver van ‘Hitlers jongste hoop. Nazipropaganda voor de jeugd’. Vantilt, 2019.

“Ik ben indertijd afgestudeerd op de geschiedenis van de Amsterdamse Keurkamer, de eerste Nederlandse bruine uitgeverij, onder meer verantwoordelijk voor de Nederlandse vertaling van Mein Kampf. Op een gegeven moment kwam ik een boekje tegen waarmee Duitse kinderen tijdens het Derde Rijk leerden lezen en schrijven en ze opgevoed werden tot bruikbare leden van Hitlers volksgemeenschap.

Illustratie uit een Duits rekenboekje bij het getal '1' (eind jaren '30)Nu is er wel onderzoek gedaan naar dit soort schoolboekjes, maar dan naar de tekstuele inhoud ervan. Mij vielen vooral de illustraties erin op: je ziet uniformen, er wapperen hakenkruisvlaggen en de Führer aait kinderen over hun bol; de bruine wereld werd er zo met de paplepel ingegoten. Daarbij maakten de nazi’s gebruik van illustratoren van naam en faam: ze vonden het belangrijk dat de plaatjes in deze eerste abc- en rekenboekjes zo mooi en aantrekkelijk mogelijk waren. Lees verder →