Een gezellig spirituele band met de natuur

Recensie van Agnes van den Berg, Dichter bij de natuur. Vonk, 158 blz.

Drie sterren


De schrijfster

Agnes van den Berg is psycholoog en doet al ruim dertig jaar wetenschappelijk onderzoek naar natuurbeleving en de effecten daarvan op onze geestelijke en lichamelijke gezondheid. Van 2012 tot 2021 was ze hoogleraar in Groningen, tegenwoordig is ze verbonden aan de afdeling Communicatiewetenschap van de Universiteit van Twente. Ook heeft ze een eigen onderzoeksbureau, Natuur voor mensen. Lees verder

Wat als je altijd pijn hebt?

Recensie van Sanne Bloemink, ‘Pijn. Een expeditie naar onbestemd gebied’. Pluim, 284 blz.


Onderzoeksjournaliste en schrijfster Sanne Bloemink is 36 en bruist na de geboorte van haar derde kind net weer van de toekomstplannen (Betonnen buikspieren! Een nieuw boek!), als er tijdens een pittige kickboksles een bliksemschicht door haar lichaam schiet en ze tegen de vlakte gaat. Helaas is het geen simpele sportblessure die met een ijszak, een ibuprofennetje en een paar dagen op de bank verholpen is: weken later voelt elke beweging nog als een tandartsboor en slaakt ze nog steeds oerkreten als aaa, ooo en au-au-au, als ze van bed naar toilet strompelt. Het blijkt een fikse hernia en het begin van een odyssee van inmiddels dertien jaar door de onderwereld van de chronische pijn. In ‘Pijn’ doet ze verslag van wat dat voor haar betekende. Lees verder

Herbergier aan de spirituele file naar Santiago

Recensie van Arno Cuppen en Huberta Wiertsema, Reizen langs de Sterrenweg. Vrij & verbonden. Zilt, 224 blz.

3 sterren


De schrijvers

Huberta Wiertsema en haar partner Arno Cuppen kennen elkaar van Scouting en werkten ooit overvolle dagen en weken als duizendpotige speltherapeut respectievelijk ambtenaar. Maar toen ze de bedevaartroute (de ‘camino’) naar Santiago de Compostella hadden gelopen, besloten ze in 2002 het roer om te gooien en aan de voet van de Franse Pyreneeën een niet-religieuze non-profit pelgrimsherberg te beginnen. Lees verder

Op zoek naar de dansende Shiva

Recensie van Alexander Reeuwijk, Oog in oog met de goden. Een zoektocht naar Indiase bronzen en hun makers. Querido, 400 blz.

4 sterren


De schrijver

Alexander Reeuwijk (1975) begon ooit als fysiotherapeut, maar schrijft nu al zo’n twintig jaar over zijn veelal verre reizen, zoals door Iran en Indonesië. Daarnaast bespreekt hij voor het radioprogramma ‘Vroege vogels’ buitenlandse natuurboeken en is hij redacteur van ‘De scharrelaar’, een literair tijdschrift voor vogelaars.

De thematiek

In 2013 ziet Reeuwijk in het Rijksmuseum het prachtig bronzen beeld van de Nataraja, de dansende verschijningsvorm van de hindoe-god Shiva. En, heel intrigerend, Nataraja kijkt terug, dwars door Reeuwijk heen. Lees verder

Op zoek naar de heks in jezelf

Recensie van Susan Smit, ‘Magisch dagboek. Ontdek de heks in jezelf.’ Paper Life/Spectrum, 240 blz.

Twee sterren


De schrijfster

Susan Smit (1974) schreef menig meeslepende succesroman en is daarnaast bekend als heks. Die combinatie leidde vorig jaar tot de historisch twijfelachtige roman ‘De heks van Limbricht’, over een vrouw die in 1674 in Limburg als heks berecht werd. Onlangs pleitte Smit voor de postume vrijspraak van alle vermeende heksen (overwegend vrouwen) die in Nederland in de Renaissance zo gruwelijk aan hun einde zijn gekomen. Lees verder

Ook Anselm Grün zoekt (en vindt) een breed publiek

Recensie van Anselm Grün, Het Evangelie spiritueel gelezen. Deel II: Lucas en Johannes. Uit het Duits vertaald door Linda Jansen. Berne Media, 296 blz.

3 sterren


Anselm Grün, Het Evangelie spiritueel gelezen. Deel II: Lucas en JohannesDe schrijver

De bijna 77-jarige Anselm Grün is ongetwijfeld de beroemdste monnik van Europa en dat is niet alleen vanwege zijn aartsvaderlijke baard. Zijn seminars en retraites trekken al jaren heel wat zinzoekers naar het benedictijnse klooster in Münsterschwarzach aan de Main en wie dat te ver vindt, kan zich laven aan de ruim driehonderd boeken die hij ’s ochtends tussen zes en acht uur geschreven heeft, zo’n vijf tot acht per jaar. Natuurlijk dringen lang niet alle vertalingen daarvan door tot deze rubriek – alsjeblieft zeg! Of is het, nu het land weer op slot dreigt te gaan, toch weer tijd voor een nieuwe bemoedigingsdosis Grün? Lees verder

De twee spirituele moeders van Augustinus

Recensie van Kitty Bouwman. Spiritueel moederschap. Twee vrouwen in het leven van Augustinus. Uitgeverij Abdij Berne, 189 blz.

Drie sterren


Kaft BouwmanDe schrijfster

Kitty Bouwman (1957) is naast geestelijk verzorgster en begeleidster docente spiritualiteit en mystiek aan Bovendonk, een rooms-katholieke priester- en diakenopleiding. Ook is ze hoofdredacteur van ‘Herademing’, een oecumenisch tijdschrift voor mystiek en spiritualiteit. In 2015 promoveerde ze op de mystagogische functie van het moederschap van God en geestelijke moederschap bij de bekende kerkvader Aurelius Augustinus (354-430); het nu verschenen boek is de publieksbewerking daarvan. Momenteel werkt ze aan het Titus Brandsma Instituut aan een vervolgonderzoek, naar het spirituele moederschap bij Hildegard van Bingen. Lees verder

De drie beste reli-boeken van 2018

De drie beste reli-boeken uit 2018 die ik voor Trouw heb gelezen


Kaft BerkvensChristiane Berkvens-Stevelinck, En nu ben ik aan de beurt. Spiritualiteit van het sterven.

Niemand hoefde de remonstrantse predikant Christiane Berkvens (1946-2017) nog iets te vertellen over afscheid nemen en sterven: ze nam haar pastorale werk uiterst serieus, verloor twee echtgenoten aan kanker en werd zelf ook twee keer door deze ziekte getroffen. In augustus 2017 is het ten derde male zover, dit keer zonder kans op genezing. In een dagboek vertelt ze in alle eenvoud over niet alleen het verdriet van die laatste maanden, maar ook over volmaakt geluk en het serene contact dat ze met God ervaart. Zie hier de complete recensie.


Kaft WillibrordAnton ten Klooster e.a. (red.), Willibrord door de eeuwen. Botsende culturen en wisselende perspectieven op de apostel van de Lage Landen.

We zijn er nog lang niet uit van wie van ‘de apostel der Friezen’ Willibrord (ongeveer 658-739) is: is hij rooms-, oudkatholiek of toch ook protestants? Voorlopig is het al mooi dat alle mogelijke erfgenamen elkaar rustig kunnen vertellen wat Willibrord voor hen betekent. Hun verwantschap zit vooral in het besef dat Willibrord vreedzaam en dapper pionierde in ongelovige, heidense streken – zo voelt het ook voor de huidige christenen, nu ze weer in de minderheid zijn. Met een zalige uitsmijter van Alquin, Willibrords eerste hagiograaf. Zie hier de complete recensie.


Yvonne Zonderop, Ongelofelijk. Over de verrassende comeback van religie.

Journaliste Yvonne Zonderop (1955) verliet indertijd stampvoetend de katholieke kerk, maar beseft inmiddels dat we met de secularisering op het punt staan het kindeke met het badwater weg te smijten. Het trauma voorbij heeft ze nu ook oog voor alle prachtigs dat we aan onze christelijke wortels te danken hebben: niet alleen sublieme kunst, maar ook democratische waarden als gelijkheid, individuele verantwoordelijkheid, rechtvaardigheid en naastenliefde. Warmste pleidooi van het jaar voor een herwaardering van onze religieuze erfenis en de diepmenselijke behoefte aan verbinding en geborgenheid.


EEN GEREDIGEERDE VERSIE VAN DEZE TOP DRIE VERSCHEEN OP 19 DECEMBER 2018 IN

logo Trouw


Als je zelf aan de beurt bent om te sterven

Recensie van CHRISTIANE BERKVENS-STEVELINCK, EN NU BEN IK AAN DE BEURT. SPIRITUALITEIT VAN HET STERVEN. Kok, 64 blz.

vijf sterren


Kaft BerkvensDe schrijver

De streng katholiek opgevoede Christiane Berkvens (1946-2017) studeerde geschiedenis en was bijzonder hoogleraar Europese cultuur in Nijmegen. Daarnaast was ze remonstrant predikant in Delft, Breda en Rotterdam. Berkvens had veel aandacht voor haar pastorale werk, wat haar de bijnaam ‘moeder-overste’ opleverde.

Als dertiger werd ze zo goed als blind. Ze verloor twee echtgenoten aan kanker, een ziekte die haarzelf ook twee keer trof. In 2017 bleek ze opnieuw tumoren te hebben; genezing was nu niet meer mogelijk. Ze overleed op 23 november 2017; Dana Ploeger wijdde begin januari in Trouw een mooi naschrift aan haar leven. Twee eerdere boeken van Berkvens: ‘Wat ik nog zeggen wilde. Omgaan met mensen met kanker‘ (2008) en ‘Een witte stok met gps. Spiritualiteit van de beperking’(2013). Lees verder

Opengaan als een roos

Recensie van LISETTE THOOFT, ‘IN NEGEN STAPPEN NAAR INNERLIJKE BLOEI. MET MEDITATIES EN OEFENINGEN VOOR SPIRITUELE GROEI’. Boekerij, 192 blz.

drie sterren


Kaft ThooftDe schrijfster

Lisette Thooft (1953) is schrijfster, spreekster, lijf- en schrijfcoach. Ze begon haar journalistieke loopbaan bij vrouwenglossy ‘Cosmopolitan’ en was onder meer (hoofd)redacteur bij ‘Genoeg’ en ‘VolZin’. Indertijd stond ze aan de wieg van de Maand van de Spiritualiteit en ze wordt ook wel de huisfilosofe van het maandblad ‘Happinez’ genoemd. Tot nu toe schreef ze zo’n achttien boeken over vrouwelijkheid en spiritualiteit, waaronder ‘Spiritueel door de overgang’ (2011), ‘Wie domme dingen doet wordt wijs’ (2013) en ‘Kom uit je hoofd’ (2016). Op dit moment is ze bezig zichzelf om te scholen van schrijver naar lichaamswerker (‘van hoofd naar hart’) in een opleiding tot gediplomeerd ‘rebalancer’, waarover ze in dit nieuwste boek meer vertelt. Thooft is tweevoudig moeder en inmiddels zevenvoudig grootmoeder. Lees verder